De Spaanse griep van Napoleon

Napoleon liep heel Europa onder de voet en struikelde in Rusland. Zijn nederlaag in Waterloo is alom bekend. Maar ook in Spanje en Portugal liep het al fout. Daar kreeg de Franse keizer voor het eerst te maken met de Brit Wellington.

Een bezoek aan de Leeuw van Waterloo is bij u wellicht ook geleden van de lagere school. Maar misschien gaat er bij de naam Wellington toch een belletje rinkelen; de man die Napoleon in 1815 de genadeslag toebracht. De Britse militair was al jaren de luis in de pels van de Fransen. In Spanje en Portugal waren Britten en Fransen al jaren in een bloedige strijd verwikkeld.

In het Musée Wellington in Waterloo loopt de tentoonstelling Wellington verschijnt ten tonele. Spanje en Portugal 1807-1814. De Spaanse episode van Napoleon is minder bekend, maar bracht een politieke aardverschuiving teweeg die nog altijd voelbaar is. Het museum is ondergebracht in een achttiende-eeuwse afspanning en ligt in het centrum van Waterloo. De hertog van Wellington, bevelhebber van de geallieerde troepen tegen Napoleon, gebruikte de herberg op 17 en 18 juni 1815 als hoofdkwartier. De avond na de befaamde veldslag van Waterloo schreef hij er zijn overwinningscommuniqué aan de Britse regering.

De tentoonstelling is gerealiseerd samen met het Koninklijk Legermuseum uit Brussel. De expositie is niet erg groot, in vier zalen liggen wapens, portretten, uniformen, gravures, medailles en prullaria. Aan de hand van die uitzonderlijke stukken wordt een beeld geschetst van de oorzaken en het verloop van de hevige strijd op het Iberische schier-eiland.

Byebye Bourbons

In 1807 bereikte Napoleons macht een absoluut hoogtepunt. De Corsicaanse officier had de Franse Revolutie handig uitgebuit en was in sneltempo generaal geworden. Zijn militaire successen verzilverde hij als politicus en hij kroonde zichzelf tot keizer. Na de overwinning op de Pruisen en de Russen domineerde hij het Europese vasteland. De Britten probeerde hij buitenspel te zetten door het handelsverkeer te blokkeren.

Maar Portugal verwierp de Franse blokkade en Spanje was een dubieuze bondgenoot. Na een intern conflict tussen de koning en de kroonprins riep Spanje de hulp in van Frankrijk. Het liet zich wijsmaken dat het een deel van Portugal zou krijgen in ruil voor een vrije doortocht van het Franse leger naar Portugal. Toen de Spanjaarden beseften dat Frankrijk niets anders wilde dan het Iberische schiereiland te bezetten, was het kwaad al geschied. Napoleon installeerde zijn broer Jozef op de Spaanse troon en kondigde een nieuwe grondwet af.

Na enkele maanden kwam de Spaanse bevolking in opstand. De Portugezen volgden al snel. De Fransen kregen bovendien af te rekenen met een klein Brits leger. Sir Arthur Wellesly, de latere hertog van Wellington, leidde de militaire operaties en versloeg de Franse troepen in Portugal. Het Franse leger vertrok en liet Portugal in Britse handen achter.

De eerste guerrillaoorlog

“Laten we duidelijk zijn, zowel de Fransen als de Britten hadden er alle voordeel bij dat de Spaanse en Portugese textielnijverheid verdween”, zegt Lucien Cécille, de commissaris van de tentoonstelling. “In ieder geval zijn ze erin geslaagd zowel de Portugese als de Spaanse economieën te decimeren. De beide landen werden geru-ineerd. Bovendien versnelde de oorlog de onafhankelijkheid van de Latijns-Amerikaanse kolonies.”

Napoleon reageerde furieus op de overwinning van Wellington en snelde met zijn soldaten – onder wie heel wat ‘Belgen’ – richting Spanje. Hij versloeg een deel van de Spaanse strijdkrachten en trok daarna ten strijde tegen de Britten. Maar de keizer moest enkele maanden later het Spaanse strijdtoneel weer verlaten uit angst voor een nieuwe aanval in Centraal-Europa.

Ondertussen was Wellesly met een nieuw leger in Portugal ontscheept en de Fransen slaagden er niet in om Portugal te heroveren. Bovendien voerden de Spanjaarden een guerrillaoorlog tegen de Fransen, met bloedbaden langs beide kanten.

De daaropvolgende jaren bleef de strijd onbeslist. Het napoleontische leger was uitermate efficiënt in reguliere oorlogen, maar het had geen verweer tegen de Spaanse guerrillastrijders. Zij werden opgehitst door geestelijken. In de catechismus stond dat het geen zonde was om Fransen te doden, want zij waren zelf zondaars. Heel wat monniken voelden zich trouwens niet te beroerd om zelf onder de wapens te gaan.

De genadeslag

Wellesly bleef de Fransen bestoken en trok geleidelijk het Spaanse binnenland binnen. Daarvoor kreeg hij de titel van burggraaf van Wellington en Talavera. Het is pas in 1813 – na het debacle van Napoleon in Rusland – dat de Britten het verzwakte Franse leger de genadeslag konden geven en Frankrijk binnentrokken. Aan de moeizame opmars van de Britse, Spaanse en Portugese troepen aan de Franse kant van de Pyreneeën kwam een einde met de troonsafstand van Napoleon in 1814. Wellington kreeg de titel van hertog en mocht de Britse delegatie aanvoeren tijdens het Congres van Wenen dat de kaart van Europa herordende. Maar Napoleon ontsnapte van het eiland Elba en Wellington mocht zijn uniform weer aantrekken. Bij Waterloo hakte hij het napoleontische leger definitief in de pan.

‘Wellington verschijnt ten tonele. Spanje en Portugal 1807-1814.’ Nog tot 31 mei in het Wellingtonmuseum in Waterloo. www.museewellington.be

FREDERIC EELBODE

Het napoleontische leger was uitermate efficiënt in reguliere oorlogen, maar had geen verweer tegen de Spaanse guerrillastrijders.