De schatten van Kopereiland

Cyprus is tot het einde van het jaar voorzitter van de Europese Unie. In de schaduw van de Europese instellingen pronkt het eiland met zijn antieke schatten. In het Jubelpark loopt een bevattelijke expo over Cyprus als brug tussen oost en west in de oudheid.

‘Eeuwenoud Cyprus. Wisselwerking van culturen’ loopt tot 17 februari in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in het Jubelpark in Brussel.

Er zijn zo van die zekerheden in Europa. Op het Eurovisiesongfestival geeft Griekenland twaalf punten aan Cyprus en omgekeerd krijgt Griekenland twaalf punten van Cyprus. Met de economie is het net zo. De Griekse economie ligt op apegapen en die van Cyprus ook. Net in die omstandigheden is Cyprus voorzitter van de raad van de Europese Unie. Toch aarzelt het eiland niet om zijn geostrategische positie in de schaal te leggen. Als het van Europa geen steun krijgt, is er altijd Rusland…

In de oudheid kampte Cyprus niet met financiële zorgen. Het eiland ligt in de oostelijke hoek van de Middellandse Zee, op het kruispunt van Europa, Azië en Afrika. Het was altijd een ontmoetingsplaats voor mensen en ideeën die over zee reisden. “De aantrekkingskracht kwam vooral van de natuurlijke rijkdommen. Er is in de oudheid 4 miljoen ton koper op het eiland gedolven”, vertelt Despina Pilides, commissaris van de tentoonstelling ‘Eeuwenoud Cyprus’.

“Sinds de opkomst van brons – een legering van koper en tin – was koper erg in trek als exportproduct, niet het minst om er geavanceerde wapens van te smeden. De Cyprioten goten het erts in staven in de vorm van runderhuiden om ze gemakkelijk te kunnen transporteren en voerden ze uit over het hele Middellandse Zeegebied. Het is teruggevonden aan boord van meerdere scheepswrakken.”

“De koperexport zorgde voor een gigantische rijkdom en gaf het eiland ook zijn naam. Het Grieks voor koper is ‘kypros’. Aan het einde van de oudheid waren de kopermijnen leeg, maar met de hedendaagse technologie kunnen we dieper graven en kunnen we het erts opnieuw ontginnen.”

Meer dan antieke schatkamer

“Net door zijn natuurlijke rijkdommen nam Cyprus al vroeg deel aan de maritieme handelsnetwerken. Het ‘Kopereiland’ onderhield nauwe contacten met de grote beschavingen uit de oudheid: het Nabije Oosten, Anatolië en Griekenland. De havens werden kosmopolitische steden waar een smeltkroes van culturen en ideeën zich ontwikkelde. Dat merk je bijvoorbeeld aan de talen en schriften of de kunst en architectuur”, zegt Pilides.

De tentoonstelling is didactisch opgevat en wil meer zijn dan een antieke schatkamer. “We duiden de economische ontwikkelingen en de politieke geschiedenis van Cyprus en je kan volgen hoe het eiland de Egyptische, Griekse en Fenicische invloeden verwerkte. Dat verhaal wordt geïllustreerd aan de hand van welgekozen stukken: antieke sculpturen, aardewerk, vazen en juwelen.” De Cyprioten exporteerden niet alleen koper, ze handelden ook in parfum, olie en opium. Een maquette maakt duidelijk hoe die producten over zee werden vervoerd én hoe de archeologen aan het werk waren, niet alleen in de grond, ook in zee. Sommige objecten getuigen van het belang van het schrift en de administratie van het welvarende handelseiland. Het Fenicisch, Grieks en een Cypriotische taal werden naast elkaar gesproken. Beeldjes in klei tonen het alledaagse leven en meer verfijnde stukken verwijzen naar de elite.

Doden en goden

De laatste twee secties van de tentoonstelling, ‘de wereld van de doden’ en ‘de wereld van het sacrale’, zijn abstracter van opzet, maar een uitstekende parameter voor de rijkdom van de Cypriotische cultuur. Prominente, kapitaalkrachtige doden kregen allerlei objecten mee in hun graf. Zo staat er in Brussel een koninklijke funeraire strijdwagen met prachtige bronzen versiering. Voor het paard dat de wagen moest trekken, was zelfs in ivoren oogkleppen voorzien.

Na de dood, komt de wereld van de goden. In die sectie is de Cypriotische symbiose van de typische mediterraanse symbolen overduidelijk. De sfinxen, stierenfiguren, vrouwenbeeldjes of beeldjes van krijgers die op het eiland gemaakt werden, moeten niet onderdoen voor het Griekse of Egyptische antieke erfgoed. Speciale aandacht is er voor Aphrodite die op Cyprus zou zijn geboren.

FREDERIC EELBODE

De Cypriotische havens werden kosmopolitische steden waar een smeltkroes van culturen en ideeën zich ontwikkelde.