De opwarming van de aarde: believers en sceptici

Marc Buelens

Zou u willen weten wat er nu echt aan de hand is rond klimaatverandering? Wel, ik ook. Ik heb de jongste twee jaar zo’n tien boeken over global warming gelezen, ik heb wetenschappelijke artikels uitgeplozen, ik heb experts aangesproken en interviews met experts gelezen. En denkt u nu dat ik het weet? Een wijze collega zei mij onlangs: “Marc, je zult het nooit weten.”

De aarde is rond en warmt op. Maar daar stopt ongeveer de consensus.

Het eerste dat opvalt, is dat er duidelijk twee kampen zijn, die we gemakshalve maar ‘believers’ en ‘sceptici’ noemen. De toon van het debat tussen die twee kampen is erg grimmig. De believers spreken over het andere kamp in termen van ‘misdadigers’, ‘onverantwoorden’ en ‘kortzichtigen’. De sceptici spreken over het andere kamp in termen van ‘paniekerig’, ‘ecofascisten’ en ‘hysterici’.

Believers hebben de neiging om global warming als een kwaad op zich voor te stellen. Hier hebben de sceptici een gemakkelijk punt. Niet de opwarming is een probleem, maar de gevolgen van de opwarming. Sceptici wijzen er met plezier op dat de oprukkende malaria, honger, watertekorten of overstromingen ook zonder verdere opwarming een torenhoog probleem vormen. Doe verdorie nu al iets aan de echte problemen. En denk toch niet dat je die problemen oplost door minder met de auto te rijden of je tuin niet meer te verlichten.

Believers werken graag in op ons schuldgevoel. Iedereen die een terreinwagen heeft en er een leuk ritje mee maakt naar de Ardennen zou zich schuldig moeten voelen. Bekende Vlamingen moeten zich verantwoorden of ze wel voldoende spaarlampen in huis hebben. Sceptici ergeren zich blauw (niet groen!) aan het feit dat de klimaatverandering zo nauw is verbonden geraakt met zondebesef. Je bent een zondaar als je de thermostaat een graad hoger zet, want je moet een warmere trui aantrekken. Sceptici huiveren bij dit soort preken. Ze voelen zich geremd in hun vrijheid. Het meest opvallende artikel rond de opwarming van de aarde is verschenen in de Financial Times van 14 juni 2007 door Vàclav Klaus, premier van Tsjechië. Hij schreef zonder meer dat de milieubeweging het communisme heeft vervangen als grootste dreiging voor de democratie. En de sceptici trekken hard van leer. Het is alsof de vrijheid van mening meer bedreigd wordt door de groenen dan door Bush, de islam en Big Business samen.

Wie denkt dat de vraag ‘hoe gevaarlijk is de opwarming van de aarde?’ een objectief gegeven is, is erg naïef. Als de denker behoort tot een rechts-conservatieve denktank, dan kan je het antwoord gaan voorspellen: weinig aan de hand, kwam vroeger ook al voor, geen echte prioriteit en we vinden wel een technologische oplossing. Behoort de auteur tot een eerder ‘linkse’ denktank, dan lees je: catastrofaal, alleen de schuld van menselijke economische activiteiten, drastische veranderingen in alle maatschappelijke systemen dringen zich op.

Toch heeft ‘rechts’ problemen met de opwarming van de aarde. Het is ‘anders’ dan tewerkstelling, de bloei van de kunstsector of het onderwijs. Rechts kan er niet goed mee weg. Links heeft hier het spel om de mentale agenda gewonnen. Gordon Brown kon fijntjes opmerken: de opwarming van de aarde is het grootste marktfalen ter wereld.

Sceptici geloven steeds meer in een soort samenzwering onder de wetenschappers. Ze wijzen er met klem op dat de ‘linkse’ universiteiten en wetenschappelijke tijdschriften gewoon weigeren artikels op te nemen van sceptici. De zogenaamde consensus tussen al die wetenschappers zou maar schijn zijn. De dissidenten en de sceptici krijgen geen onderzoeksfondsen en als ze knappe onderzoeksresultaten hebben, mogen ze die gewoonweg niet publiceren. Dit argument klinkt overtuigend voor de leek, zoals de meeste samenzweringstheorieën overtuigend klinken. Maar iedereen die de academische wereld kent, weet dat de argumenten superabsurd zijn. Vooreerst waren de wetenschappers zelf vroeger de grootste sceptici, waarom zouden ze plots van kamp veranderen? Wetenschappers zijn in het algemeen eerder kritisch, moeilijk te overtuigen, vrij conservatief, ze geven niet snel een bestaande theorie zomaar op. Ten tweede is er uiteraard wel veel geld voor studies die de opwarming van de aarde kunnen relativeren. Heel veel geld zelfs. Maar dat dossier is vrij zwak. En je vindt niet gemakkelijk degelijke wetenschappers die dat dossier hard kunnen maken. En de sceptici vergeten dat topwetenschappers eeuwige roem kunnen verwerven met een overtuigend artikel dat al die andere wetenschappers verkeerd zijn. Toptijdschriften zouden vechten om dit te kunnen publiceren. Grote prestigieuze prijzen en eeuwige dankbaarheid van veel rijke bedrijven zouden volgen. Uiteraard zullen sommige uitgevers sommige teksten niet publiceren. Uiteraard is er de ons-kent-onsmentaliteit. Maar systematische grootschalige censuur van schitterende ideeën of studies is uitgesloten.

Volgende week proberen we samen te vatten wat wij geleerd hebben uit twee jaar wanhopige speurtocht op zoek naar de waarheid. (T)

de auteur is hoofddocent aan de universiteit gent en partner van de vlerick leuven gent management school.