De morele kant van het ondernemen

Gesjoemel met autosoftware bij Volkswagen, boekhoudschandalen bij Enron, bankiers met dubieuze praktijken… Het bedrijfsleven is de voorbije jaren niet echt op een positieve manier in het nieuws gekomen. De oorzaak? Een gebrek aan waarden en moreel besef. Dat is blijkbaar een constante in het bedrijfsleven. Wie dan een boek met de titel Geëngageerd ondernemen sinds 1925 in handen krijgt, herademt even. Het kan dus toch nog anders. De cover laat een dreigend beeld zien van een ondernemer in een gescheurd pak, de armen vol tatoeages. Op zijn onderarm staan een ultieme oproep: respect. Een cover met een boodschap.

Het boek gaat over de 91-jarige werkgeversorganisatie Etion, die ethiek altijd hoog in het vaandel heeft gedragen. Voor de werkgeversorganisatie, beter bekend onder zijn vorige naam (VKW, Vereniging van Kristelijke Werkgevers), mag niet de onderneming centraal staan, maar wel de ondernemer in nauwe verbondenheid met de samenleving. Eenvoudiger uitgedrukt: in het economische universum moet het in de eerste plaats om de mens gaan. Het boek toont op vrij goed gedocumenteerde wijze aan dat die focus lang niet nieuw is. Etion heeft zijn roots in 1925 en werd geïnspireerd door een voorbeeld uit Nederland waar een interprofessionele katholieke werkgeversorganisatie al bestond.

Oprichter Albert Henderick wees op het belang van sociaal engagement van werkgevers. Zoals het toen hoorde, zetten de hoogste katholieke leider van het land, toen kardinaal Mercier, zijn schouders onder het initiatief van een handvol ondernemers. De meest opvallende vaststelling uit die beginperiode is dat de principes van toen vandaag nog altijd gelden: niet de onderneming staat centraal, maar wel de ondernemer in nauwe verbondenheid met zijn bedrijf en de samenleving. De verbondenheid van toen heet nu duurzaamheid.

De jonge Vlaamse werkgeversorganisatie wist heel snel een brede aanhang te verwerven, ook bij jongere ondernemers. Het katholicisme was decennialang de rode draad door de voorgeschiedenis van Etion. Het afkalvende geloof heeft de organisatie de wind niet uit de zeilen gehaald. In een geseculariseerde samenleving werd vooral de nadruk gelegd op het feit dat ondernemen moreel hoogstaand was.

Een beweging is maar zo sterk als zijn voortrekkers. De werkgeversorganisatie had ijzersterke rolmodellen: Léon en Antoine Bekaert, Luc Santens, Guido Beazar en de huidige voorzitter Herman Van de Velde. Allemaal ondernemers pur sang, maar ook mensen met aandacht voor de negatieve gevolgen van een stresserende en soms benepen ondernemerswereld. Winst ja, groei ja, altijd performanter en meer druk ja, maar nooit ten koste van de mens, nooit met een asociale of onethische opstelling. Of om het met de woorden van Herman Van de Velde te zeggen: er is een behoefte aan leiders met empathie die streven naar een door waarden gedreven onderneming. Ethisch kapitalisme is dus mogelijk, leert Etion.

Serge Huyghe, Geëngageerd ondernemen sinds 1925. De voorgeschiedenis van Etion, Davidsfonds. 2016, 149 blz., 24,99 euro.

KAREL CAMBIEN