Vergeet de tsunami in de Indische Oceaan van 26 december 2004, of de aardbeving in Haïti op 12 januari 2010. De grootste natuurramp sinds mensenheugenis is de uitbarsting van de vulkaan Tambora op het Indonesische eiland Soembawa op 10 april 1815. Dat claimt de ondertitel van het boek De schaduw van Tambora van de Nederlandse journalist Philip Dröge.
Bij die vulkaanuitbarsting kwam de energie van duizenden atoombommen vrij. De berg van meer dan 4000 meter verloor een derde van zijn omvang en braakte wekenlang giftige stoffen in de atmosfeer. Daarmee vergeleken zijn de erupties van pakweg de Vesuvius of Mount Saint Helens klein bier. Er vormde zich een kilometers hoge zwavelwolk, die het klimaat ontregelde.
In zijn meeslepende boek maakt Dröge een reis rond de wereld in het spoor van de gifwolk. De gevolgen zijn heel goed gedocumenteerd, maar vaak zonder dat het verband werd gelegd met de natuurramp op een onbekend eiland in de Indonesische archipel. Het duurde maanden vooraleer het nieuws van de uitbarsting Europa bereikte en jaren voor wetenschappers het verband legden tussen de vreemde weerpatronen en de zwavel in de atmosfeer.
Op Soembawa werd een eeuwenoude beschaving bijna van de kaart geveegd. Ook de naburige eilanden werden bedolven onder tonnen as en puimsteen. Maar aan het overgrote deel van de wereldbevolking ging de uitbarsting van de Tambora onopgemerkt voorbij. De gevolgen echter niet. In heel Azië mislukten oogsten en brak hongersnood uit. Chaos maakte zich meester van China – volgens sommige historici was dat de prelude op de machtsgreep van de communisten ruim een eeuw later. In de Verenigde Staten versnelden het ontregelde weer en misoogsten de trek naar het Westen.
Toen de zwavelwolk het door de napoleontische oorlogen verzwakte Europa bereikte, sloeg het weer ook in onze contreien op hol. 1816 ging de geschiedenisboeken in als het ‘het jaar zonder zomer’. De protectionistische maatregelen, bedoeld om de voedselprijzen onder controle te krijgen, maakten de problemen alleen maar erger – stof tot nadenken, nu het protectionisme weer opgeld maakt.
Dröge doorspekt zijn relaas met verhalen over personen van wie het leven door de Tambora getekend is. Zo kwam de Duitse baron Karl von Drais met een voorloper van de fiets, omdat er een tekort was aan paarden. Dröge toont ook hoe de uitbarsting sporen naliet tot diep in ons collectieve geheugen en ons culturele erfgoed. Zo zijn de atmosferische luchten die de Brit William Turner schilderde mogelijk geen uiting van zijn romantische ziel, maar een waarheidsgetrouwe weergave van de gloed van de zon, die reflecteerde op de zwaveldeeltjes in de lucht.
De vergeten geschiedenis van de Tambora-uitbarsting is een waarschuwing voor wat een kleine wijziging in het klimaat kan betekenen voor de mens en de economie. Natuurlijk is de moderne samenleving niet te vergelijken met de landbouwmaatschappij van begin negentiende eeuw. Maar het zou naïef zijn te geloven dat een wijziging van de weerpatronen de wereld niet meer kan ontwrichten.
Philip Dröge, De schaduw van Tambora, Spectrum 2017, 288 blz., 12,50 euro
Jasper Vekeman
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier