DE MIDDENKLASSE STAAT ONDER DRUK

Ik ben voor loonmatiging. De loonkosten in ons land zijn zo hoog dat alleen de gekken en de allerbesten nog werken. Tegelijk ben ik ook tegen loonmatiging. Die gekken en allerbesten moeten immers steeds harder werken. Niet alleen onder druk van de internationale concurrentie, maar ook om de groeiende groep inactieven te onderhouden. De actieven moeten perspectief krijgen op hogere nettolonen. Maar tegelijkertijd moeten ook de totale loonkosten van die groep dringend naar beneden.

De meest getroffen categorie vandaag is de middenklasse. De goed betaalde fabrieksarbeiders, maar ook de winkeluitbaters, bedienden, informatici, tweeverdienende onderwijzers, verplegers, vakmensen… Kortom de hardwerkende middenmoot van onze bevolking. Die heeft nog niets gevoeld van de economische groei sinds 2001 (zie grafiek). En dat is niet alleen zo in ons land. Ook in Nederland en andere Europese landen volgt de groei van het beschikbare inkomen niet langer de evolutie van het bruto binnenlands product (bbp). Dat wil zeggen dat de koopkracht van de gezinnen achterblijft op de economische ontwikkeling.

Dat is het gevolg van een aantal belangrijke trends. Een aantal is wereldwijd aan de gang.

Internet en technologie. Internet is de wereld aan het veranderen, en dat is voor een groot deel van de middenklasse al een realiteit. Sommige schakels tussen producent en consument kunnen worden weggelaten. Dell verkoopt zijn computers rechtstreeks aan de consument. Ryanair is goedkoop, onder meer omdat het reisbureaus vermijdt en zijn tickets via internet verkoopt. Boeken, cd’s en dvd’s kopen we meer en meer via Amazon of zijn e-lookalikes. Huizen worden – jammer voor de makelaar – ook al gekozen van achter het computerscherm. En al de prijzen kan je tegenwoordig eenvoudig vergelijken, waardoor winkeliers zich steeds vaker in hun blootje wanen. Als je ze confronteert met goedkopere alternatieven via internet, gaan ze al snel door de knieën. Internet duwt een schakel uit de distributieketen, of drukt minstens op hun marges.

De technologie heeft meer effecten gehad op de middenklasse dan algemeen wordt aangenomen. Kevin Murphy, een econoom van het Massachusetts Institute of Technology, stelt dat de technologie momenteel sneller wijzigt dan opleiding en onderwijs zich kunnen aanpassen. Het gevolg is een groeiende uitstoot van lagergeschoolden. Goed geschoolden riskeren een decennium later al niet langer voldoende gekwalificeerd te zijn.

China en ‘Wal-Martisatie’. Een hele klasse relatief goed betaalde industriearbeiders is aan het verdwijnen. Die evolutie is dramatisch, met grote gevolgen op termijn voor onze welvaart. Er dreigt daardoor opnieuw een polarisatie te ontstaan tussen de hogere sociale klassen en de lagere. De middenklasse was immers een buffer voor de klassenstrijd.

Maar ook in de dienstensector staat de middenklasse onder druk. In de VS is het fenomeen Wal-Mart verantwoordelijk voor het verdwijnen van de zogenaamde mom & pop stores, kleine familiale winkeltjes die dikwijls generaties meegingen. Ook in onze contreien zie je die trend, met baanwinkels, ketenwinkels en hypermarkten. De lonen in die distributietak zijn bij de slechtst betaalde van de hele economie. Grote winkels hebben zeker goedkopere producten aan de consument kunnen aanbieden, en daardoor de koopkracht van diezelfde consument kunnen verhogen. Maar op sociaal vlak heeft deze evolutie de verhoudingen sterk gewijzigd, en niet in positieve zin.

De overheid. Ook de overheid heeft de middenklasse onder druk gezet. Bij zowat elke fiscale maatregel wordt ze getroffen, gewild of ongewild. Recent bleek dat nog maar eens met de nieuwe taks op obligatiebeveks in België. Die was bedoeld voor de “rijken”, maar trof vooral de middenklasse. Hun inkomens zijn dan ook het best gekend. Belastingen op de middenklasse zijn dikwijls een belasting van de afgunst, denk maar aan het onophoudelijk viseren van hun bedrijfswagen.

De vakbonden zullen in onderstaande grafieken hun gelijk zien. Helaas hebben zij net die trend versneld. Zij zijn immers de grootste verdedigers van de inefficiënte overheid. Als werknemers in de privésector te weinig verdienen en nog steeds te veel kosten, komt het echter voor een groot stuk daardoor. Dat verschil meet immers het overheidsbeslag, en wordt ook wel eens de loonwig genoemd. Welnu, die is in ons land bij de hoogste van alle OESO-landen (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). De nettolonen kunnen dus stijgen terwijl tegelijk de loonkosten dalen, als de overheid even efficiënt gaat werken als de privésector.

Het krimpen van de middenklasse is niet alleen te wijten aan internet en China, maar ook het gevolg van een inefficiënte overheid. Om deze trend om te buigen, is niet protectionisme het antwoord, maar een betere en permanente opleiding, het stimuleren van kmo’s en ondernemerschap, en een efficiëntere overheid. Een sterke middenklasse is immers een garantie voor welvaart en sociale stabiliteit.

De auteur is hoofdeconoom van Petercam Vermogensbeheer. Reacties: visienoels@trends.be

Geert Noels