‘De lockdown zet protesten alleen tijdelijk on hold’

‘Door informatie over het werkelijke dodental te verbergen en sociale bijeenkomsten te verbieden, kan een autoritaire regering haar burgers een tijdje het zwijgen opleggen. Maar die onderdrukte protesten verhogen enkel de druk op de ketel zonder dat er een uitlaatklep is. En die ketel zal uiteindelijk exploderen.’ Dat zegt Hans Diels, expert in geopolitiek bij Etion en GeoTrends.

2019 was het jaar van de opstand. Over de hele wereld woedde politieke onrust. Betogingen troffen landen en politieke systemen van alle soorten. Burgers protesteerden in autocratische staten zoals Iran en Venezuela, tegen de sluipende Chinese invloed in Hongkong, maar ook in gevestigde democratieën zoals Frankrijk en Chili. 2020 lijkt het jaar van corona te worden. Het sociale en economische leven is over de hele wereld opgesloten in de strijd tegen een wereldwijde pandemie. Maar eind 2020 zou de sociale onrust over de hele wereld opnieuw kunnen opleven. Protesten zijn door de lockdowns misschien gepauzeerd. Maar de combinatie van verslechterende leefomstandigheden en te traag of fout beleid zullen een brandbare mix creëren die gemakkelijk kan leiden tot explosies van volkswoede.

Protesten zijn opgeschort, niet verdwenen

In Hongkong hebben de autoriteiten een verbod op openbare bijeenkomsten van meer dan vier personen opgelegd. Het belangrijkste doel was de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Een leuke bonus was dat de maatregel ook de protesten die de stad meer dan zeven maanden in beslag namen, onderdrukte. Maar dat coronagerelateerde maatregelen de protesten alleen tijdelijk on hold zouden zetten, werd duidelijk toen de oproerpolitie zondag in Hongkong moest optreden tegen betogers die in een winkelcentrum betoogden met de slogan ‘Liberate Hong Kong, revolution of our times!‘

Leefomstandigheden

De corona-epidemie zal over de hele wereld hard toeslaan bij de onderkant van de samenleving. Maar de impact zal zeer groot zijn in ontwikkelingslanden. Een lockdown kan een uitdaging zijn voor een gezin uit de westerse middenklasse in een land met goede gezondheidszorg en een overheid die het verlies van je baan compenseert. Maar het zal levensbedreigend zijn als je in de informele economie werkt, geen toegang hebt tot gezondheidszorg of vervangingsinkomen. De ontwikkelingslanden zullen meerdere keren worden getroffen.

Ten eerste worden ze getroffen door de economische recessie in het Westen, waardoor de vraag naar gefabriceerde goederen en vooral grondstoffen afneemt. Tegelijkertijd wordt de dollar sterker ten opzichte van de valuta’s van ontwikkelingslanden, waardoor het voor die landen duurder wordt voedsel te kopen. De Verenigde Naties vrezen dat een hongersnood van Bijbelse proporties het gevolg kan zijn van droogte, conflicten, economische recessie en de corona-epidemie. Er zouden 130 miljoen mensen kunnen worden toegevoegd aan de 820 miljoen mensen die al chronisch honger hebben.

Ten tweede worden ze hard getroffen door de epidemie zelf. Zonder compensatie voor mensen om thuis te blijven en zonder goede gezondheidszorg, kan een effectieve afsluiting van het virus niet worden georganiseerd. Dat werd duidelijk in India waar miljoenen mensen die plotseling geen werk meer hadden, terugkeerden naar hun thuisstaat, wat het tegenovergestelde effect had van wat de sluiting beoogde. Bovendien kunnen die landen niet concurreren op de nu extreem competitieve wereldmarkt voor medische benodigdheden, waar grote, rijke landen alle ventilatoren, maskers of andere beschermingsmaterieel opkopen dat ze kunnen bemachtigen.

Een plotselinge inkomensdaling of prijsstijging is een van de belangrijkste aanjagers van sociale onrust doorheen de menselijke geschiedenis. Een stijging van de broodprijzen was een van de factoren die de Franse revolutie dreef en de stijging van de voedselprijzen was een van de belangrijkste factoren achter de Arabische lente tien jaar geleden. Doe daar nog een groot aantal extra overlijdens bij en je krijgt een onrustige bevolking.

Reactie van de overheid

Sociale onrust kan op twee manieren worden opgelost: regeringen reageren adequaat en lossen het probleem effectief op of onderdrukken de demonstranten.

Zelfs voor westerse regeringen die over enorme middelen beschikten, leek het moeilijk te reageren op een onbekende pandemie. Italië, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten zien tienduizenden overtollige sterfgevallen als gevolg van een te traag of falend overheidsbeleid. Voor zwakke regeringen in arme landen met veel minder middelen zal adequaat reageren nog moeilijker zijn.

Tegelijkertijd gebruiken veel autoritaire regeringen lockdownmaatregelen om niet alleen het virus, maar ook protesten binnen te houden. Door informatie over het werkelijke dodental te verbergen en sociale bijeenkomsten te verbieden, kan een autoritaire regering haar burgers een tijdje het zwijgen opleggen. Maar die onderdrukte protesten verhogen enkel de druk op de ketel zonder dat er een uitlaatklep is. En die ketel zal uiteindelijk exploderen.

Een brandbaar mengsel, klaar om aangestoken te worden

Dat mengsel van al bestaande grieven, onderdrukte demonstranten, de verslechtering van de leefomstandigheden en woede ten aanzien van het overheidsfalen creëert de perfecte cocktail voor een explosieve herfst. Voeg daaraan een aantal mogelijke ontstekers toe, zoals een corruptieschandaal, een aantal per ongeluk neergeschoten demonstranten, en het wordt een warme herfst. De Arabische Lente en de protesten van vorig jaar leerden ons ook dat zien protesteren aanstekelijk werkt. Zodra één land ontploft, zullen er meerdere volgen en dan zal blijken dat ideeën misschien weleens moeilijker te beteugelen zijn dan een virus.

Als de westerse landen geen maatregelen nemen om de armere landen de economische en gezondheidsschok te helpen opvangen, komen we weer terecht in een periode van politieke instabiliteit in Afrika en het Midden-Oosten, met risico’s of nieuwe conflicten en de daarmee gepaarde vluchtelingenstromen die ook ons politieke systeem verder kunnen ontwrichten.

2020 wordt misschien toch opnieuw het jaar van protest als we niets ondernemen.