“De lijn tussen gezonde passie en obsessie is dun”

We kennen ze allemaal: de medewerkers die gepassioneerd zijn door hun werk en er stevig tegenaan gaan. Maar passie in een werkomgeving neemt soms negatieve vormen aan. Hoe kunt u de obsessie temperen en toch de motivatie aanscherpen?

Jacques Forest, een specialist in human resources en organisatiepsychologie, is als on-derzoeker verbonden aan de UQAM School of Management Science in Montréal (Canada). Daar werkt hij nauw samen met Robert J. Vallerand, die bekendheid kreeg met zijn theorie dat er een positieve en een negatieve soort passie bestaat. Harmonieuze passie is prima, maar obsessieve passie is op de lange termijn nefast voor de werkvreugde.

Hoe zit het met de passie van Forest zelf? “Ik hou van mijn werk, maar in het weekend ben ik er niet mee bezig. Dan geniet ik van mijn gezin en mijn hobby’s. En op café kan ik het gerust over andere dingen hebben dan mijn baan. Dit najaar moet ik een aanvraag voor nieuw onderzoeksgeld rondkrijgen. Daar werk ik dan dag en nacht aan, maar daarna ga ik op vakantie om de batterijen weer op te laden.”

TRENDS. Waarin ligt het onderscheid tussen obsessieve en harmonieuze passie?

JACQUES FOREST: “Elke vorm heeft een ander effect op het gevoel, het denken en het handelen van mensen. Werknemers met een obsessionele passie voor hun werk worden sneller kwaad of gefrustreerd als iets niet loopt. Harmonieus gepassioneerde medewerkers hebben veel minder last van die negatieve gevoelens. Zij scheppen vooral plezier in hun werk. Ze kunnen erin opgaan zonder dat ze de controle erover verliezen. Wie een meer obsessionele relatie heeft met zijn baan, heeft niet het idee dat hij in zo’n flow zit. Hij maakt zich voortdurend zorgen over wat anderen van hem denken en hoe hij beter dan zijn collega’s kan presteren. Buiten zijn werk slaagt hij er niet in zich helemaal te ontspannen, omdat hij in gedachten al de volgende meeting plant. Eigenlijk is hij voortdurend met zijn werk bezig. Een harmonieus gepassioneerde medewerker werkt niet minder dan zijn extremere collega. Alleen kan hij na het harde werk even intens ravotten met zijn kinderen of genieten van een terrasje met vrienden.”

Zijn mensen met een obsessionele passie voor hun werk competitiever dan anderen?

FOREST: “Mensen met een harmonieuze passie willen een bepaalde opdracht tot een goed einde brengen en daarvoor de nodige vaardigheden ontwikkelen. Hun obsessionele collega’s gaan voor de roem. Zij willen vooral de anderen verslaan en gezichtsverlies vermijden. Als competitie betekent dat je anderen de loef wilt afsteken, zijn zij inderdaad competitiever. Uit onderzoek onder atleten blijkt ook dat zij bij teamsport minder makkelijk door anderen worden gekozen en moeilijker met teamgenoten omgaan.”

Is de ene of andere vorm van passie een persoonlijke eigenschap of het gevolg van een context?

FOREST: “Vaak wordt in clichés gedacht: dat advocaten obsessioneel en laaggeschoolden harmonieus of helemaal niet gepassioneerd zijn. Maar er bestaat nog geen bewijs dat bepaalde groepen van mensen vatbaarder zijn voor de ene of andere vorm van passie. De meeste mensen met liefde voor hun job zijn ook niet louter obsessioneel of harmonieus gepassioneerd. Ze dragen beide varianten in zich, maar het ene is op bepaalde momenten meer aanwezig dan het andere. De neiging om een bepaalde passie te vertonen, is vooral persoonlijk, maar de context kan versterkend werken. Een competitieve werkomgeving en controlerend leiderschap bijvoorbeeld kunnen obsessionele passie stimuleren. Daartegenover kan een warme en collegiale or- ganisatiecultuur, die werknemers autonomie geeft en focust op competentieontwikkeling en persoonlijke sterktes, de harmonieuze passie bevorderen.”

Wat moet een werkgever aanvangen met obsessioneel gepassioneerde mensen onder zijn werkvolk?

FOREST: “Opvallend is dat harmo-nieus gepassioneerde mensen voor zichzelf kunnen zorgen, terwijl de obses-sionele groep soms eerst een burn-out of andere fysieke tegenslag als waarschuwing nodig heeft. Als werkgever kun je sommige eenvoudige signalen detecteren: de medewerker neemt zijn vakantie niet op, beantwoordt mails op eender welk moment van de dag of nacht, is altijd bereikbaar, heeft een conflictueuze gezin-werksituatie… Het eerste wat je moet doen, is de mensen bewust maken van hun dagelijkse bezigheden en doelen. Wat doen ze en waarom doen ze dat? Wanneer je weet wat ze voelen, denken en doen kun je hen helpen een harmonieuze passie voor hun baan op te bouwen. Ik ken een bedrijf dat tijdens de vakantieperiode de computerserver stillegde, de telefoon loskoppelde en het slot op de deur deed zodat medewerkers niet konden komen werken. Maar belangrijk is dat werknemers zelf het onderscheid tussen harmonieuze en obsessieve passie leren maken en zich bewust worden van de consequenties. Dan is het zaak de positieve effecten van harmonieuze passie na te streven. Dat doe je door in te spelen op de sterktes van je medewerkers. Je moet weten waar ze goed in zijn en hen de kans geven die sterke eigenschappen te gebruiken en verder te ontwikkelen in hun baan.”

Moet niet elke ondernemer een beetje obsessioneel gepassioneerd zijn om te slagen?

FOREST: “Er is een verschil tussen passie en motivatie. Louter gemotiveerde mensen vinden hun werk leuk en interessant, maar ze identificeren zich er niet mee. Wie gepassioneerd is door zijn job, associeert zijn werk niet alleen met geld verdienen, maar beschouwt die als een levensrol waar hij tijd en energie in investeert en zich helemaal voor kan engageren. Passie is een belangrijke indicator van succesvol ondernemerschap. Soms moet je inderdaad een extra inspanning doen. Maar daarna moet je kunnen stoppen en de tijd nemen om te herstellen. Er bestaat een link tussen passie en performance, maar bij obsessioneel gepassioneerde mensen gaat die samen met een hoge persoonlijke kost. Workaholics bijvoorbeeld zijn heel performant. Daardoor worden ze in sommige bedrijven gesteund en gemotiveerd in hun passie. Maar op de lange termijn werkt dat averechts. Want werkverslaafde medewerkers zijn veel vatbaarder voor ziekte en burn-out, en hebben ook makkelijker conflicten met collega’s. Voor harmonieus gepassioneerde mensen geldt het omgekeerde: hun passie en performance kan hen soms zelfs energie geven en hun welzijn bevorderen. De eisen van je opdracht en je energiepeil moeten in evenwicht blijven. Zowel je lichaam als je geest heeft zijn limieten en vragen dat je af en toe loskoppelt.”

GOELE GEERAERT