De laatste rechte lijn

De verkiezingscampagne zit in de laatste rechte lijn naar 25 mei. Als op 26 mei de teerlingen geworpen zijn, kunnen we ons beginnen af te vragen of we opnieuw vertrokken zijn voor een wereldrecord regeringsonderhandelen.

De combinatie van grote ideologische tegenstellingen en een gebrek aan druk van de financiële markten verklaren waarom de regeringsvorming de vorige keer zo lang heeft geduurd. Terwijl Belgische politieke of budgettaire problemen zich in het pre-eurotijdperk snel vertaalden in een verzwakking van de Belgische frank, is de wisselkoers van de euro nu volkomen ongevoelig voor wat hier gebeurt. Ook het verschil tussen de Belgische en de Duitse langetermijnrente bleef tijdens de vorige formatie al bij al stabiel. Alle onderhandelaars, verkenners, ontmijners, verduidelijkers en formateurs ten spijt: zonder druk van financiële markten konden de regeringsonderhandelingen straffeloos blijven aanslepen.

Tot de schuldeisers van de nv België — de financiële markten dus — er genoeg van hadden. Eind november 2011 verlaagde Standard & Poor’s de Belgische kredietwaardigheid en steeg de rente op tienjarige overheidsobligaties tot 5,6 procent. Dat signaal had wel effect: plots was er 24 uur later een akkoord over de begroting en nauwelijks een week later was de regering gevormd. Ook het gigantische succes van de toenmalige staatsbon — de Leterme-bon — maakte indruk.

De voorwaarden voor een lange regeringsvorming liggen dan ook schijnbaar voor de hand: ver uit mekaar liggende standpunten en weinig druk van de financiële markten. Aan de eerste voorwaarde is alvast voldaan: zowel over de ernst van de sociaaleconomische uitdagingen als over de noodzaak van de structurele hervormingen lopen de politieke meningen sterk uiteen. Ook de tweede voorwaarde is aanwezig: dankzij de Europese Centrale Bank (ECB) staan de rentes in Europa op recorddieptes. Toen ze in de zomer van 2012 aankondigde om desnoods onbeperkt overheidspapier te kopen om de eurozone te redden, daalden rentes in de muntunie spectaculair. Van Portugal tot Spanje en van Italië tot België: de huidige ultralage rentes vallen in belangrijke mate toe te schrijven aan de acties van de ECB. De paraplu van de ECB schermt België dan ook succesvol af van enige druk van de financiële markten. Ook het succes van de Leterme-bon zijn de obligatiemarkten niet vergeten: wie speculeert tegen een land waarvan de burgers massaal bereid zijn de overheid bij te springen met spaargeld, kan van een kale reis thuis komen. Per saldo zijn het dus de ECB en de Belgische spaarders die de Belgische langetermijnrente laag houden, en op die manier de kans op een lange regeringsvorming groter maken. Dat is dan ook de paradox: de lage rentes maken het minder dringend om een regering te vormen, en zelfs een lange formatie zal de rentes niet onmiddellijk doen oplopen. Zijn we dan onvermijdelijk vertrokken voor een nieuw wereldrecord regeringsvormen?

Allicht niet. Er is nog een belangrijke speler waarover we het niet hebben gehad: de Europese Commissie. Sinds het uitbreken van de crisis in de eurozone is het toezicht op begrotingen en structurele hervormingen door de Europese Commissie veel strenger geworden. In een goed functionerende muntunie is dat niet meer dan normaal: wie een muntunie heeft, hoort veel meer te delen dan alleen maar een munt. Het Europese semester en de sixpack hebben tot doel landen budgettair in een keurslijf te dwingen en hen tot hervormingen aan te zetten.

Het grote verschil met de regeringsvorming na de vorige verkiezingen is dat het Europese instrumentarium om in te grijpen vandaag veel omvangrijker is. Hoewel België er al stilletjes op hoopt ook uitstel te krijgen voor zijn begrotingsdoelstellingen — zoals eerder al Frankrijk of Spanje — is de kans daarop vrij klein. De geringe Belgische hervormingsbereidheid en het uitstellen van saneringen zijn Europa al langer een doorn in het oog. Dat lijkt dan ook de belangrijkste reden te zijn waarom de regeringsvorming allicht veel minder lang zal uitvallen dan de vorige keer. De ECB en de Belgische spaarder houden de financiële markten misschien op afstand, de hete adem van de Europese Commissie zal de onderhandelaars aanvuren om snel beginnen te besturen.

De auteur is hoofdeconoom bij BNP Paribas Fortis.

PETER DE KEYZER

Dat is de paradox: de lage rentes maken het minder dringend om een regering te vormen.