De laatste Dilbert?

Een 20-miljoen- dollarcontract voor vijf Dilbert-boeken en nog wat extra’s voor een tv-tekenfilm. Scott Adams bevestigt noch ontkent. Maar overleeft de hype het huidige boek?

Toen voorspeld werd dat het communisme weldra de wereld zou veroveren, werden alle communisten ballerina en liepen ze over naar het Westen. Met zulke absurditeiten neemt Scott Adams de trend watchers op de slof. Onderzoekers met een hoog goeroegehalte als Alvin Toffler en de onvermijdelijke Faith Popcorn voelen zich ongetwijfeld in hun hemd gezet. Ze zitten niet alleen in het spothoekje. Net als in zijn Dilbert-cartoon en de megaseller Het Dilbert-principe hekelt Adams alle managementmodes. In de opvolger De toekomst volgens Dilbert wordt nog het meest verwezen, zij het impliciet, naar de voorspellingen van Charles Handy, William Bridges en andere auteurs die de sterk veranderende aard van de werkorganisatie onder de loep schoven. Adams, zelf een MBA en jarenlange managementervaring op zak, schrijft en tekent niet in het ijle.

Andermaal kaapt de moegetergde werknemer Dilbert uit de gelijknamige cartoon de hoofdrol weg. Wereldwijd verschijnt de stripfiguur al in meer dan 1550 kranten en tijdschriften. Alle absurditeiten, bureaucratie en inefficiëntie worden genadeloos over de hekel gehaald. Er lijkt evenwel meer aan de hand. Niet alleen managers en economen, maar ook sociologen buigen zich over het succes van de karikaturale uitvergroting van het werknemersleed. Op het eerste gezicht lijkt het fenomeen eenvoudig: ondanks het knotsgekke karakter van de cartoon, herkent de ondergeschikte meteen een grond van waarheid. Prompt vindt zijn opgekropte frustratie een uitlaatklep.

Vergeet intussen het Dilbert-principe niet: de minst bekwamen komen terecht op de plaatsen waar ze het minst in de weg lopen, in het management. Maar ook werknemer Dilbert toont zich dikwijls oliedom. Blijkbaar gaat de zelfrelativering heel ver. Of hebben de miljoenen lezers alleen oog voor de spot “met de andere partij” en verklaart deze simpele oeroude motivering het immense succes?

INGELIJSTE DIPLOMA’S.

“Er zijn op deze wereld miljoenen zeer deskundige werknemers die worden gemanaged door mensen die niet half zo slim zijn als zij, en dat is een kwalijke situatie,” zucht Adams. Hij geeft hen een gouden raad: als je goed bent in je vak, zeg dan je baan op en vestig je als zelfstandige. Je kan ook wachten tot je buitengesaneerd wordt. Zodra de bedrijven merken dat ze niet alleen vet, maar ook spieren weggesneden hebben, gaan ze paniekerig op zoek naar hun oude werknemers. Ze moeten ze dan als freelance professional inhuren tegen een veel hogere vergoeding. Adams noemt het de wraak van de gesaneerden.

Wie als werknemer in dienst blijft, krijgt het hard te verduren. Vroeger hadden bedrijven nog de gewoonte om hun werknemers met geld te belonen. In het Tijdperk der Saneringen hoeven ondernemers hun zuurverdiende geld niet langer weg te geven om werknemers aan zich te binden, want daar zijn er toch al te veel van. Vandaag worden ze gemotiveerd “door ze eerst zo bang te maken dat het bloed ze in de aderen stolt, om het vervolgens weer goed te maken door ze prullaria met het bedrijfslogo erop cadeau te doen. Werknemers ruilen gewoontegetrouw hun gezondheid in voor T-shirts, bioscoopkaartjes en nietszeggende, ingelijste diploma’s.”

VOOR OPEN DOEL.

Een carrièrepad? Het is gewoon toeval en geluk. Bij artsen en advocaten gaat het nog anders. Op slinkse wijze komen ze allerlei gevoelige gegevens te weten over hun cliënten, die ze dan later tegen hen kunnen gebruiken. Als je geen geluk hebt in je carrière, moet je het noodgedwongen met een sollicitatiebrief proberen en dus “honderduit liegen en hopen dat iemand zo dom is om erin te trappen.”

Wie een universitair diploma bezit, heeft nog kans op een bliksemcarrière, “als je niet al te lelijk bent tenminste. De aantrekkelijke exemplaren onder de afgestudeerden van gerenommeerde opleidingsinstituten verdienen schandalige hoeveelheden geld, kopen de duurste spullen en komen in vreemde ongelukken om het leven. De lelijke exemplaren gaan aan de universiteit werken. Tragisch, in beide gevallen.”

Niet alleen arbeidsproblemen passeren de revue, Adams heeft het ook over de vergrijzing, pleit voor oudercertificaten en portretteert een beheerder van risicodragend kapitaal (“veel eten en drinken en mensen achter hun rug uitlachen”). Gniffelen, soms schateren doe je nog wel. Toch lijkt de schwung er wat uit. Allicht is Dilbert zelf een te zwaar geëtaleerde hype geworden. Het valt dan ook des te meer op dat Adams al te vaak voor een open doel scoort, terwijl de voorzet al gegeven is in zijn vorige boek. Gaat hij nu zelf tenonder aan datgene wat hij vooral in zijn vorige werk zo briljant persifleerde? Is dit het laatste Dilbert-boek waarbij – met enige goede wil – nog onbevangen te lachen valt?

Scott Adams, De toekomst volgens Dilbert – De bloei van de domheid in de 21ste eeuw. Lannoo/Van Holkema & Warendorf, 239 blz., 695 fr.

LUC DE DECKER