De kleren maken de koningin

Ze waarschuwde de Belgische ambassade in Rome dat de nazi’s ons land binnen zouden vallen en regelde een rendez-vous tussen haar broer Leopold III en Hitler. Prinses Marie-José van België leefde in een woelige periode en dat vertelt ook haar garderobe.

‘Prinses Marie-José, tussen België en Italië. Een koninklijke garderobe’ loopt tot 3 maart

in het Jubelparkmuseum.

24 oktober 1929 staat bekend als Zwarte Donderdag. De dag dat de beurs in New York crashte en het begin van een lange economische crisis. Uit Brussel kwam er heuglijk nieuws. Het hof kondigde de verloving aan van prinses Marie-José met kroonprins Umberto van Italië.

Het huwelijk was het resultaat van een knap staaltje huwelijkspolitiek van koningin Elisabeth, maar in tegenstelling tot de economie, kwam het nooit goed. Het huwelijk werd een mislukking en politiek verging het het paar al even slecht. De Italiaanse royals werden marionetten van het fascistische regime. Umberto en Marie-José zaten welgeteld 34 dagen op de troon.

Kleren liegen nooit

In het Jubelparkmuseum loopt een tentoonstelling over de Italiaanse ‘Meikoningin’ die de woelige twintigste eeuw aan den lijve ondervond. De expo is opgebouwd aan de hand van waardevolle stukken uit haar garderobe. “En kleren liegen nooit”, zegt Marguerite Coppens, commissaris van de tentoonstelling. “Haar somptueuze hofmantels waren bedoeld om te imponeren. De Italiaanse koning had de zwarthemden van Benito Mussolini aan de macht geholpen, maar zijn eigen macht werd steeds kleiner. De pomp and circumstance moest het bestaan van de monarchie legitimeren.”

“Marie-José was zoveel glitter niet gewoon aan het burgerlijke Belgische hof, al was ze van in de wieg voorbestemd om met Umberto te trouwen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd ze in Florence naar school gestuurd om alvast Italiaans te leren. In de vakanties verscheen ze graag in verpleegstersuniform aan het IJzerfront, iets wat ze ook deed tijdens de Italiaanse invasie van Ethiopië en de Tweede Wereldoorlog.”

Na een korte verloving – er was geen tijd om een sluier in Brusselse kant te klossen, dus werden twee bestaande aan elkaar genaaid – reisden de prinses en haar familie met de Italiaanse koninklijke trein naar Rome. Op de tentoonstelling liggen het orderboek van Fiat, dat de trein maakte, en het menu dat onderweg werd geserveerd.

“In Italië wachtte Marie-José een bijzonder streng protocol. Het land was een dictatuur en aan het hof was het niet veel beter. Zo verplichtte Umberto haar een bruidsjurk te dragen die ze niet mooi vond. Bovendien had ze als sportvrouw gespierde armen en pasten de mouwen niet. Die werden dan maar doorgeknipt. Haar sluier werd meteen een praktisch accessoire om haar armen te bedekken tijdens de huwelijksmis in het streng katholieke land.”

“De hofmantels waren verplicht tijdens allerlei officiële gelegenheden. Het zijn meterslange, zware slepen uit kostbare stof met veel gouddraad en stiksels. Ze werden met de hand gemaakt, meestal in een atelier van priestergewaden. Ze zijn erg traditioneel, maar de jurk eronder was vaak erg modern. Ze stonden Marie-José beeldig, want ze was slank en erg groot. Vooral de avondjurken uit de jaren dertig zijn nog altijd draagbaar. De mode is altijd een weerspiegeling van de tijdsgeest en wij leven nu in gelijkaardige omstandigheden als toen.”

Delicate positie

“De kledij uit de jaren veertig spreekt ons heel wat minder aan. Het politieke klimaat was veranderd en de terugkeer naar traditionele waarden stond centraal. Ook de ingeperkte macht kan je eruit aflezen. De stoffen zijn veel minder exuberant. Zo ging ze op 6 mei 1940 op audiëntie bij de paus in een statiejurk met zilverdraad in plaats van gouddraad. Die dag vernam ze van Pius XII dat België enkele dagen later bezet zou worden. Ze meldde dat nieuws op de Belgische ambassade, maar stootte op scepticisme.”

De prinses was een welopgeleide jonge vrouw, maar dat werd in Rome niet echt geapprecieerd. “Het is onmogelijk te achterhalen wat ze echt van het fascisme dacht. Ze bevond zich in een delicate positie als schoondochter van de koning die de fascisten aan de macht had gebracht. Vermoedelijk was haar hoofdbekommernis het voortbestaan van de monarchie en favoriseerde ze het kamp dat haar daarbij kon helpen. Aan het einde van de oorlog werd ze uit Rome verbannen omdat ze een parallelle diplomatie met haar schoonvader had gevoerd en contact zocht met de geallieerden.”

“In 1945 stak Marie-José deels te voet en deels op ski’s de Bernhardpas over om naar Rome terug te keren, maar ze kreeg geen toelating van haar man. In 1946 bestegen ze de troon, maar een maand later moesten ze opkrassen omdat de Italianen voor een republiek kozen. Een jaar later verliet Marie-José haar man en verhuisde ze met haar enige zoon naar Zwitserland. Haar dochters van dertien, zeven en vier jaar liet ze achter bij haar man in Portugal.”

Frederic Eelbode

De avondjurken uit de jaren dertig zijn nog altijd draagbaar. Mode is altijd een weerspiegeling van de tijdsgeest.