Martin Winterkorn, de ontslagen CEO van Volkswagen, sprak vijf jaar geleden de ambitie uit om van zijn bedrijf de grootste autobouwer ter wereld te maken. Het bedrijf betaalt een hoge prijs voor die megalomanie. De reputatie van VW is om zeep en de schade loopt in de miljarden.
Elke CEO die de ambitie uitbazuint de grootste te willen worden, zou uit voorzorg ontslagen moeten worden. Een CEO mag de ambitie hebben de beste of de meest winstgevende te worden. Maar de grootste? Nee, slecht idee, niet het minst in de autosector, waar de winstmarge op hoge volumes klein is. Die grootheidswaanzin leidt tot slechte beslissingen, tot het nemen van overmatige risico’s en in het geval van VW zelfs tot fraude. Toyota trapte zes jaar geleden in dezelfde val en offerde in de race naar de koppositie op de wereldmarkt de veiligheid van zijn klanten op. Het goede nieuws voor VW is dat Toyota zich herstelde van dat mismanagement, maar VW staat voor een grote opkuis.
Om de grootste autoconstructeur ter wereld te worden, moest Volkswagen ook in de Verenigde Staten, de tweede markt ter wereld, zijn vrij kleine marktaandeel opkrikken. Het bedrijf zette in op schone dieseltechnologie en veroverde op die manier de helft van de kleine Amerikaanse dieselmarkt. Het grote nadeel van dieselmotoren is de uitstoot van fijn stof. De beperking van die uitstoot gaat ten koste van de prijs en de prestaties van de auto, iets waar de klanten niet op zitten te wachten. VW vond niet beter dan de auto’s uit te rusten met frauduleuze software. Tijdens de milieutest sloeg automatisch een systeem aan dat de emissie beperkte, maar in het verkeer werd de uitstoot niet aan banden gelegd, om de prestaties van de auto te verhogen. Met als resultaat dat de uitstoot tientallen malen hoger was dan geafficheerd.
‘Iedereen doet het’ is geen excuus voor het gedrag van VW. Alle autoconstructeurs bespelen de test, en het is een publiek geheim dat alle laboresultaten in grote mate verschillen van de resultaten op de weg. Maar terwijl de concurrentie de regels tot het uiterste plooide om niet voor de anderen onder te doen, brak VW de regels door nog een stap verder te gaan. Dacht VW dat de fraude nooit zou uitkomen? Heeft het de schade bij een ontmaskering onderschat? Het getuigt in elk geval van een ongelooflijke hybris van VW.
De fraude en vooral de mechaniek achter de fraude bij VW doen denken aan de bankensector in aanloop naar de crisis van 2008. Toen enkele banken in die jaren hun winsten omhoogjoegen door overmatige risico’s te nemen, stond de rest voor een moeilijke keuze. Orthodox langs de zijlijn staan en op korte termijn voor aap staan? Of toch maar meedoen onder druk van de winstcijfers van de concurrentie en van de inhaligheid van de aandeelhouders? Slechts enkelingen wisten aan de verleiding te weerstaan. De meeste bankiers vergokten het huis voor een handvol basispunten aan extra rendement. Ook VW zette zijn toekomst op het spel in de jacht op een beetje extra winst en de waardeloze eer van de grootste te zijn.
Er zijn nog meer onfrisse gelijkenissen tussen de grote banken en de grote autobouwers. Ook de banken bespeelden hun testen voor hun eigen profijt. Ze berekenden haarfijn hoe ze met een minimum aan bufferkapitaal konden voldoen aan de normen. Dat was op korte termijn fijn voor de aandeelhouders, maar op alle termijnen slecht voor het algemeen belang. De kapitaalbuffers zijn opgetrokken, maar de bankenlobby heeft wel succes met haar campagne tegen hogere kapitaaleisen. Ook de lobbymachine van de autosector is sterker dan goed is voor het algemeen belang. Controles op de uitstootwaarden en boetes op de inbreuken zijn er in Europa nauwelijks, en strengere milieutesten zijn uitgesteld tot 2020. En net zoals een Europese grootbank is Volkswagen als spil van de Duitse economie wellicht too big to fail, wat het gevoel van onaantastbaarheid versterkt.
Door de rivaliteit en de menselijke reflex om geen rekening te houden met kosten waarvoor we niet opdraaien, is onbetamelijk bedrijfsgedrag zo goed als onuitroeibaar in een markteconomie. Dat is de aard van het anders heel productieve beestje. Bedrijven zullen altijd genadeloos de zwakheden van de regels uitbuiten en verkeerde prikkels uitvergroten. Europa heeft bijvoorbeeld in zijn nobele strijd tegen de beperking van broeikasgassen, de uitstoot van fijn stof te veel ontzien. Er rust daarom een grote verantwoordelijkheid op het toezicht om een goede marktwerking te garanderen, maar de onafhankelijkheid en de slagkracht van dat toezicht laten soms te wensen over. Het komt erop aan de uitspattingen te beperken. Het VW-schandaal kan helpen die uitstoot van malversaties in te tomen.
DAAN KILLEMAES
Elke CEO die de ambitie uitbazuint de grootste te willen worden, zou uit voorzorg ontslagen moeten worden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier