De geslepen wijk

Twee Indiërs lopen hand in hand over straat. Een homokoppeltje? “Helemaal niet. Ze sluiten een diamantdeal af en met hun vingers geven ze discrete tekens”, verduidelijkt Liene Geeraerts van het Antwerpse Diamantmuseum.

Op amper 1 vierkante kilometer wordt jaarlijks 42 miljard euro omzet gedraaid, goed voor 5 procent van de Belgische export en 8 procent van het bruto binnenlands product. Dat lucratieve stukje Vlaanderen staat bekend als de Antwerpse diamantwijk. “Niet meer dan drie straten, verscholen in de achterbuurten van het Centraal Station”, vertelt Liene Geeraerts, conservator van het Diamantmuseum, dat een wandelzoektocht heeft uitgewerkt.

“De wandeling start bij het station en dat is geen toeval. Aan het einde van de negentiende eeuw was de trein het snelste vervoersmiddel voor goederen en diensten, te vergelijken met de vliegtuigen van vandaag. Diamantkopers- en verkopers spoorden uit heel Europa naar Antwerpen. Om niet te lang met hun kostbare bezit rond te lopen, spraken ze af in de talrijke cafés rond het station. De buurt waar de diamanthandel zich nog bevindt.”

Toch is de diamanthandel in Antwerpen veel ouder dan het station. “Meer dan 500 jaar geleden bloeide de diamanthandel in het historische stadscentrum, maar met de val van Antwerpen in de zestiende eeuw vertrokken ook heel wat handelaars naar het noorden. Amsterdam werd het nieuwe centrum voor diamanthandel. Sinds de negentiende eeuw speelt Antwerpen weer een belangrijke rol, onder meer omdat er hier veel minder sociale wetgeving bestond en omdat er in de overzeese gebieden nieuwe mijnen werden ontdekt. Het aanbod explodeerde.”

Mazal en brooche

Antwerpen is het grootste diamantcentrum ter wereld, 80 procent van alle ruwe en 50 procent van alle geslepen diamanten passeert minstens één keer in de stad. “Vooral het slijpen van grote ruwe diamanten is een Antwerpse specialiteit; het kleinere werk vindt steeds meer zijn weg naar lagelonenlanden. De centrale ligging blijft een belangrijke troef, maar hier is ook alles aanwezig: gespecialiseerde vervoersmaatschappijen, verzekeringskantoren, banken, laboratoria, slijperijen, beurzen enzovoort.”

De eerste diamantbeurs ter wereld ontstond in 1893 in Antwerpen. Vandaag zijn er wereldwijd 29 en 4 daarvan liggen hier. “Zo’n beurs is uiteraard veiliger dan handeldrijven tussen pot en pint. Alleen leden mogen er binnen en bovendien is alles er gebaseerd op vertrouwen. Je kunt pas lid worden nadat je bent voorgedragen, zoals bij een serviceclub. De leden werken bij de 2000 Antwerpse diamantbedrijven – heel vaak een- of tweemanszaakjes – die kantoor houden in een beurs. Meestal zetten ze weinig op papier. Ze bezegelen deals met een handdruk en de woorden mazal en brooche” – Hebreeuws voor ‘geluk en zegen’.

“De Antwerpse diamanthandel is onlosmakelijk met de joden verbonden. Tijdens de middeleeuwen was het een van de weinige beroepen die ze mochten uitoefenen. Ze mochten ook woekeren, wat verboden was voor christenen. De waardevolle steentjes konden ze bovendien gemakkelijk meenemen als ze moesten vluchten. De orthodoxe Antwerpse joden konden diamantbewerking en -handel ook gemakkelijk combineren met hun religieuze plichten.”

Bloedmooie vrouwen

De diamantwijk is ongetwijfeld een van de meest multiculturele van Antwerpen. Tussen de vele kantoorgebouwen staat een synagoge, waar in 1981 een bom ontplofte die drie doden maakte. Sindsdien is de diamond square mile een van de best beveiligde plekken van het land. “Toch zijn de joden niet meer in de meerderheid. Sinds de jaren zestig zijn er steeds meer diamantairs van Indiase afkomst. Het zijn aanhangers van het jaïnisme en ze volgen strikte voedingsregels. Daardoor vind je hier uitstekende Indiase restaurants, naast koosjere eetgelegenheden, Libanese kebabtenten enzovoort. Vooral rond lunchtijd vind je een smeltkroes van mensen in het Empire Shopping Center.”

Op straat hoor je Nederlands, Jiddisch, Engels, Russisch, Indisch en nog veel meer talen. De mensen zijn wel opvallend opgekleed. “En je ziet vooral mannen. Velen denken daardoor dat de diamantsector een mannenbusiness is, al zouden de weinige vrouwen die hier werken bloedmooi zijn”, lacht Geeraerts. “Vrouwen vind je vooral terug in de administratie, maar ze spelen ook een belangrijke rol in de grading van diamant. Het bepalen van de kleur van diamant, wat een aanzienlijke rol speelt voor de prijsbepaling, gebeurt overwegend door vrouwen. Mannen zijn immers kleurenblind.”

En waar moet je diamanten kopen? “In Antwerpen zijn er weinig showrooms omdat vooral de grote stukken hier verhandeld en bewerkt worden. Wij geven als museum uiteraard geen adressen door, maar ik zou iedereen aanraden om in vertrouwen te kopen. Winkels vol kostbaarheden waarvan de deur wagenwijd openstaat, daar klopt iets niet aan, die zou ik vermijden…”

FREDERIC EELBODE