De gebeten hond bijt van zich af

De verhoging van de elektriciteitstarieven maakte van het distributienetbedrijf Eandis de gebeten hond. Nochtans zijn er redenen voor die hogere tarieven, en is er weinig kans dat ze ooit nog dalen.

Politiek gekrakeel in het parlement, overstromende lezersrubrieken in de kranten, Facebook-groepen als ‘Groene Stroom, ik ben niet uw oom!’ en de belangenvereniging Dolor die de tariefverhogingen juridisch wil aanvechten. De kans dat u niet wist dat Eandis zijn tarieven met 6 euro per maand optrekt, is klein.

De heisa heeft veel te maken met de redenen van de tariefverhoging: het systeem van de groenestroomcertificaten dat veel duurder blijkt dan gedacht, en het succes van de premies voor rationeel energiegebruik (REG). Tussenschakel Eandis dient daarbij als schietschijf voor de gevolgen van het Vlaamse beleid.

Eandis is een kind van de liberalisering van de elektriciteitsmarkt. Voor de vrijmaking waren er intercommunales die instonden voor de distributie van gas en elektriciteit op het grondgebied van de bij hen aangesloten gemeentes. Andere deden daarvoor een beroep op Electrabel. De eerste groep werd later Infrax. Dat profileert zich als totale dienstverlener voor de gemeenten, en neemt bijvoorbeeld ook rioleringen en kabeltelevisie voor zijn rekening.

De gemengde intercommunales waar Electrabel nog 30 procent in aanhoudt, integreerden hun werkmaatschappijen in Eandis, dat zich specialiseert in de distributie van elektriciteit en gas. “De strategische beslissingen worden genomen in het uitvoerend comité, waar de vertegenwoordigers van Electrabel in de intercommunales niet in zitten”, pareert directeur-generaal Guy Peeters de kritiek dat de energiereus nog een zware vinger in de pap zou hebben bij Eandis.

Anno 2011 voeren de intercommunale aandeelhouders geen operationele activiteiten meer uit. Ze krijgen kosten van Eandis gefactureerd, maar strijken ook de dividenden op. Daarbij gaat het om geen kleine bedragen: in 2010 een fraaie 267 miljoen euro. Dat is anderhalve keer meer dan de 110 miljoen euro van Infrax, maar het Eandis-territorium is dan ook viermaal groter dan het Infrax-gebied.

Wel en niet beheersbaar

“Het is een misvatting dat wij winst maken”, onderbreekt voorzitter Geert Versnick. “Wij zijn een kost-plus-organisatie. Voor ons geïnvesteerde kapitaal krijgen wij een vaste vergoeding.” (zie kader 5 discussiepunten, 250 rechtszaken). Wie op zoek wil naar de herkomst van de dividenden, moet de kostenstructuur van Eandis doorgronden. Die valt uiteen in twee grote delen. Er zijn beheersbare kosten, zoals personeelskosten en de aankoop van goederen en diensten. Die zijn goed voor ongeveer een vijfde van het budget. Doet Eandis het daar beter of slechter dan gepland, dan is winst of verlies die daaruit volgt voor eigen rekening.

De gecontesteerde stijging van de tarieven hangt echter samen met de gestegen kosten voor premies voor rationeel energiegebruik en voor groenestroomcertificaten. Dat zijn twee posten die bij de niet-beheersbare kosten thuishoren. Daaronder vallen voorts de tarieven die aan de hoogspanningsnetbeheerder Elia moeten worden betaald, de afschrijvingen op materieel vaste activa, financieringskosten, en de sociale dienstverplichtingen zoals openbare verlichting, gratis elektriciteit, en ‘gedropte’ klanten (die geen aansluiting meer krijgen van de normale leveranciers, nvdr).

Voor al die posten fungeert Eandis als doorgeefluik. “Precies die onbeheersbare kosten zijn het meest gestegen”, betoogt Peeters. Die evolutie was er al van bij de start: tussen 2003 en 2008 daalden de beheersbare kosten voor gas met 14,1 procent, en voor elektriciteit met 20,5 procent. De niet-beheersbare verdubbelden in die periode.

Groen smaakt zuur

Het pluspunt van de bloei van de groenestroomcertificaten is dat er nu achttien keer meer zonnepanelen liggen, en dat van alle stroom die Eandis verdeelt, 8 procent uit hernieuwbare bronnen komt. Dat brengt het Vlaamse streefdoel om tegen 2020 te evolueren naar minstens 13 procent hernieuwbare energie, beter binnen bereik. “Doen we niets, dan moeten we in 2020 boetes betalen aan Europa, en moet Vlaanderen net zo goed in hernieuwbare energie investeren”, geeft directeur communicatie Luc Desomer mee.

Maar dat succes heeft een zurige na-smaak. Want Eandis is verplicht de groenestroomcertificaten de komende twintig jaar op te kopen, voor zonnepanelen vroeger voor 450 euro, en nu voor 330 euro, terwijl de marktprijs tussen 90 en 125 euro ligt. De distributienetbeheerders prefinancieren momenteel het verschil tussen de gebudgetteerde kosten en de geraamde kosten, in principe tot wordt begonnen aan het volgende meerjaren-akkoord 2013-2016. Omdat dit bedrag tegen eind 2012 zal oplopen tot 543 miljoen euro, besliste de federale energieregulator CREG een tussentijdse verhoging van de distributietarieven goed te keuren, de beruchte 6 euro per maand. Omdat bij Infrax de meerjarentarieven pas later ingingen, is de impact daar beperkter.

Slim is duur

De kans dat de tarieven de komende jaren dalen, is zeer klein. Want Eandis staat voor enorme uitdagingen. Er werd 700 miljoen euro opzijgezet om het gasnet uit te breiden. Bovendien is vastgelegd dat Electrabel tegen uiterlijk 2018 uit het aandeelhouderschap van de intercommunales achter Eandis moet verdwijnen. “Het is niet wenselijk dat een leverancier of producent aandeelhouder is van een distributienetbeheerder”, begrijpt Versnick de logica achter het decreet. “Maar persoonlijk stel ik mij wel de vraag of het de rol van de gemeentes is om als enige aandeelhouder te fungeren. De Electrabel-aandelen kosten 1 miljard euro: het lijkt me niet vanzelfsprekend de gemeenten te verplichten dat bedrag te betalen. Zou het niet verstandiger zijn een neutrale partij te zoeken die dat belang overneemt? Zoals bij Fluxys, waar een Canadees pensioenfonds aandeelhouder is geworden.”

Met zo’n constructie zouden de intercommunales middelen hebben voor die andere grote uitdaging: het slimme elektriciteitsnet. Eandis en Infrax kondigden twee weken geleden aan dat de proefprojecten met slimme meters worden uitgebreid. Volgend jaar worden er 50.000 geïnstalleerd. Bedoeling is tegen eind 2012 een Vlaams businessplan voor te leggen aan Europa. Versnick: “Wie niets indient, moet tegen 2020 vier op de vijf woningen met slimme meters uitrusten. Wie dat wel doet, moet dat doen voor 80 procent van de woningen waar het rendabel is.”

Die slimme meters moeten mee helpen zorgen voor evenwicht op het slimme netwerk van de toekomst. Door de toegenomen decentrale productie (windmolens, zonnepanelen,…) moet het net veel beter leesbaar worden: wanneer wordt er waar energie geproduceerd en wie neemt die af? Peeters: “Iedere burger komt op het slimme netwerk. Maar niet iedereen hoeft noodzakelijk een slimme meter in huis te hebben. De vraag is hoe ver je daar wil gaan: moeten bijvoorbeeld alle tweede verblijven daarmee worden uitgerust?”

Een volledige uitrol over heel Vlaanderen vergt 1,5 miljoen meters en een investering van naar schatting 1,3 miljard euro. Het eerste proefproject in twee Mechelse deelgemeentes leerde Eandis wel dat Power Line Communication werkt. PLC is zelf ontworpen technologie die de communicatie verzorgt van de meters met de centrale via het elektriciteitsnetwerk. “Het verlaagt aanzienlijk de transmissiekosten van die data. Er is al interesse uit het buitenland”, stipt Peeters aan.

Beursgang

Versnick gooide vier jaar geleden een balletje op over een beursgang van Eandis. “Dat zou ons wellicht meer bescherming bieden tegen overheidsoptreden”, grijnst Versnick. “Maar in de geest van de Belgische politiek lijkt me dat moeilijk realiseerbaar.”

Intussen diversifieert Eandis zijn financiering steeds meer. “Voor de liberalisering financierden we alles uit eigen vermogen. Nu is dat ongeveer de helft, en op 30 juni voeren we een kapitaalvermindering door, waardoor we op 45 procent uitkomen”, zegt financieel en administratief directeur Walter Van den Bossche. Vorig jaar werden twee obligatieleningen uitgeschreven in België. In de tweede helft van dit jaar zou ook een buitenlandse plaatsing volgen. “Voor buitenlandse investeerders vergt ons verhaal een uitleg. Gelukkig hebben we met Elia en Fluxys twee op de beurs genoteerde netbeheerders waar we ons wagentje aan kunnen vasthaken.”

LUC HUYSMANS

“Het is een misvatting dat wij winst maken. Voor ons geïnvesteerde kapitaal krijgen wij een vaste vergoeding” Geert Versnick

“Wij zijn een heel klantgerichte organisatie. Onze klanten zijn de individuen, én de maatschappij” Guy Peeters

“Iedere burger komt op het slimme netwerk. Maar niet iedereen hoeft een slimme meter in huis te hebben” Guy Peeters