De Finnen zijn aan het winnen

Voor 250 frank kan u sinds vorige week de échte kerstman aan het werk zien, live. Het is één van de snelle internetdiensten waarmee Finland voor ligt op Europa. Waarom eigenlijk?

De kerstman, zoals u weet, woont op de heuvel Korvatunturi bij de Fins-Russische grens en pendelt elke dag naar zijn kantoor in Napapiiri, nabij Rovaniemi. Vandaar dirigeert hij per e-mail en mobilofoon zijn elfen. Dat hij zich nog door stapels brievenpost moet werken, is het gevolg van de inefficiëntie van de rest van de wereld. Als het aan de Finnen ligt, gaat Santa elektronisch. Punt aan de lijn.

Die houding is recent. Tot halfweg de jaren tachtig leek Finland een heel normaal land, met alleen een beetje een bijzonder telecommunicatiemonopolie. Is er toen een brief uit Downing Street 10 in Napapiiri aangekomen? In elk geval begon Finland toen een parcours dat ook België heeft afgelegd, maar het land aan de poolcirkel deed het veel sneller. Pro memorie:

In 1987 werden de regulerende bevoegdheden van Posterijen en Telecommunicaties van Finland (PT Finland) overgedragen aan de minister.

Op 1 januari 1990 werd de dominante operator een regie met eigen rekeningen.

Op 1 januari 1994 werd het staatsbedrijf een NV, PT Finland, met een posterij- en een telecomdivisie, elk ondergebracht in een afzonderlijke firma, Finland Post Ltd en Telecom Finland. De groep werkte van dan af volledig op commerciële basis.

Pas in december 1997 stemde het Finse parlement de geleidelijke privatisering van Telecom Finland. Op 1 juli 1998 werd de telecomtak afgesplitst in een aparte telecomgroep, Telecom Finland Group plc. De Finse staat was 100% en rechtstreeks aandeelhouder. Vanaf april 1998 kwam de naam Sonera in gebruik.

In november 1998 bracht de staat 22,2% van zijn aandelen naar de beurs van Helsinki voor omgerekend 48,8 miljard frank.

In oktober 1999 verkocht Finland nog eens 19,9% van Sonera tegen 25,6 dollar per aandeel, dit keer hoofdzakelijk op Nasdaq (het aandeel noteerde op 9 december 52,1 dollar).

Maar in de praktijk maakte niet de privatisering van Sonera het verschil, maar een heel andere factor: de 46 lokale telefoonmaatschappijen in dit land van 5,1 miljoen inwoners.

De eerste lokale telco’s werden al opgericht in de jaren 1880 als coöperaties in de belangrijkste steden. “Wie in Finland een vaste lijn wou, kocht een coöperatief aandeel. Dat was op lange termijn goedkoper dan huren,” zegt directeur communications manager Jyrki Karasvirta van Sonera Corporation. De stadstelco’s zijn klein – Helsinki heeft ruim 1 miljoen inwoners, de tweede stad is Tampere met 192.000 – maar samen bedienen ze zowat twee derde van de bevolking en één derde van de oppervlakte.

Pas in 1917, kort na de oprichting van de Finse staat, kwam er een Telegraph Office of Finland, de voorloper van het latere staatsbedrijf. Op dat moment waren de lucratieve gebieden bezet en de Finse staat vulde de universele dienstverlening in door telefoondiensten op te zetten in schaars bevolkte gebieden zoals Lapland. Daarom is de kerstman dus een klant van het voormalige staatsmonopolie (dat Sonera aandeelhouder is in de Santa Claus Village en het SantaPark helpt ook).

De lokale telco’s groepeerden zich in 1921 in een gemeenschappelijke marketing- en samenwerkingsorganisatie die intussen bekend is als de Finnet Group. Deze begon al in 1987 doorheen het land datacommunicatie- en huurlijnen aan te bieden.

Vanaf 1935 had PT Finland een monopolie op langeafstands- en internationale gesprekken gehad. In 1992 kregen ook concurrenten licenties en in 1994 werd de markt voor langeafstands- en internationale verbindingen volledig geliberaliseerd. Tegelijk werden (zoals in België in 1997) de lokale tariefzones uitgebreid tot nu slechts twaalf. Heel Lapland, met zijn 99.000 vierkante kilometer, is één lokale zone.

De Finnet Group stond bij deze liberalisering op de eerste rij met zijn nieuwe filialen Kaukoverkko Ysi (lange afstand) en Finnet International (internationaal).

Of het nu het belang van de controle over de lokale toegangslijn weerspiegelt of niet: op één jaar tijd viel Sonera van 95% aandeel op de langeafstandsmarkt terug tot minder dan de helft. Na vijf jaar zat 61% van de langeafstandsmarkt en bijna 37% van de markt voor internationale gesprekken bij concurrenten. Dat carrier select en preselect (automatische keuze van langeafstandsoperator op basis van een contract) direct geregeld werden, speelt allicht mee. Opmerkelijk is ook dat de staat afzag van een deel van zijn dividend om het toenmalige Telecom Finland toe te laten zijn prijzen te verlagen.

Finland werd een model

voor de telecomderegulering in Europa. Vooral de lokale huurlijnen – een basiskost voor wie een internetsite wil opzetten – waren in 1995 volgens de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) de goedkoopste in Europa. Het effect was dan ook dat in juli 1998, volgens een andere Oeso-studie, Finland meer dan 104 internetservers per duizend inwoners telde, tegen bijvoorbeeld 19 in België.

Ook na 1994 is de concurrentie niet alomtegenwoordig in Finland. Jyrki Karasvirta: “De stadstelco’s hebben een lokaal monopolie in de praktijk, hoewel niet in de wet. In Helsinki heeft Helsinki Telephone Company 96% van de aansluitingen, Sonera 4%.” Sonera, ter zijde, heeft met 137.000 abonnees ook 15% van de Finse kabeldistributie.

Voor een Belg is het de omgekeerde wereld. Na 1994 lobbyde het voormalige, Finse staatsmonopolie volop voor het vrijgeven van de ‘laatste kilometer’ (de terbeschikkingstelling tegen een vergoeding van lokale abonneelijnen aan concurrenten of in het jargon de ‘ontbundeling’ van de lokale toegang). Met succes. In 1997, toen in Finland ook de snelle ADSL-dienst ( asynchronous digital subscriber line) commercieel ging, werd de ontbundeling een gereguleerd product. Half 1998 waren er ongeveer 18.000 ontbundelde lijnen bij de Finnet Group en 6000 bij Sonera. Een peulschil. Prijskortingen door de zittende operator, de te langdurige administratieve rompslomp bij de overdracht en de dubbelzinnigheid van de regulering zijn volgens een gevallenstudie van het Eutelis Consortium de oorzaak voor de trage adoptie van de mogelijkheden.

Santa Claus had in 1927 nog een andere reden om zich in Finland te vestigen: hij droomde van een GSM. Finland heeft de modernste mobilofooninfrastructuur van Europa, met tegenwoordig 62 mobilofoonabonnementen per honderd inwoners – ongeveer dubbel zoveel als in België. Het staatsmonopolie bouwde in 1968 een eerste netwerk op 150 Mhz, opende een tweede in 1982 op 450 Mhz en een derde in 1986 op 900 Mhz. De competitie begon met de GSM-licenties in 1990, opnieuw tussen PT Finland en de Finnet Group (met Radiolinja, dat geleidelijk zou worden overgenomen door Helsinki Telephone Company). In 1998 werden de 1800 Mhz-netwerken operationeel, deze keer ook met een derde mededinger, Telia Finland, filiaal van de Zweedse operator.

“Finnen trekken er graag op uit,” geeft Jyrki Karasvirta een culturele basis aan het GSM-fenomeen, maar er is meer. “Mettertijd werd het heel duur om een coöperatief aandeel in de lokale telefoonmaatschappij en de bijbehorende vaste lijn te kopen – zo’n 900 euro (ruim 36.000 frank). Dus, toen de prijs van de mobiele telefoons beneden de 900 euro daalde, begonnen mensen mobiele telefoons te kopen,” zegt Karasvirta.

Andere factoren speelden. Op het einde van de jaren ’80 kende Finland een zware recessie. Dat maakte het vooral voor jongeren moeilijker om zich een eigen huis of appartement te kopen. De overgrote meerderheid (volgens Karavirta 90% op een bepaald moment) van de Finnen is eigenaar van zijn huis, wat goed paste bij het coöperatieve telecomstelsel, maar niet bij huurwoonsten. Wie huurt, verhuist meer en betaalt dan weer ruim 3000 frank om zijn lijn mee te nemen. “De mensen ergerden zich daaraan en dat maakte de mobilofoon nog aantrekkelijker,” zegt Karasvirta. Het vroegere staatsmonopolie zelf kon in vaste telefonie niet opboksen tegen de lokale operatoren. “Dus besloten we ons al vroeg op de mobiele diensten te concentreren.”

Maar ook de overheid heeft de mobiele communicatie bevorderd. Karasvirta: “Licenties in Finland zijn gratis. De staat organiseert geen verkoop per opbod en verdient er geen geld aan. Dat is een aanmoediging geweest voor de operatoren. Bovendien zijn er ook geen voorwaarden van geografische dekking. Telia Finland kan over het hele land zijn netwerk uitbouwen, maar doet dat slechts in drie steden.”

Een gevolg van al deze factoren – en uiteraard van de concurrentie – zijn de lage prijzen, die in februari op 58% lagen van het Oeso-gemiddelde voor mobiele telefonie.

Vanuit hun dynamische thuisbasis zijn de Finnen nu volop bezig hun internet- en mobilofoon-knowhow te exporteren. Sonera werkt er hard aan om van de GSM een mobiel informatie- en transactieplatform te maken. Op zijn eigen netwerk is in elk van de afgelopen twee jaar het aantal Short Message Service ( SMS)-berichten verzesvoudigd (tot 206 miljoen) en verdrievoudigd in de eerste helft van 1999. Sonera ziet zichzelf als een leverancier van basiscomponenten en als een ‘verpakker’ en ‘aggregator’ van inhoud voor mobiele diensten, zowel voor SMS als voor het gebruiksvriendelijker Wireless Access Protocol. De Telefinder telefoongids, de weerdienst, aandelenprijzen, uurregelingen van het openbaar vervoer zijn nu al beschikbaar, ook via een mailinglijst. Een hit is ‘ Doris‘, een SMS-dienst die voor 27 frank een nieuwe beltoon naar uw GSM downloadt. “Jongeren gebruiken hem om hun persoonlijkheid te onderstrepen,” lacht Jyrki Karasvirta.

Sonera bouwt echter ook portaalsites (http://fi.soneraplaza.net/) en e-shoppingsystemen en wil ook een heel gamma aan mobiele transactiediensten leveren. Op Telecom 99 in Genève toonde het bedrijf een Kännycash-automaat met Wurlitzer-allures: om de snoepreep uit de lade te halen, bel je het aangegeven nummer. De rekening komt met de gewone Sonera-factuur. “Een showcase,” geeft Karasvirta toe. De relatief hoge transactiekost, te zwakke GSM-encryptie en het kredietrisico hinderen een veralgemening.

Sonera heeft beter in huis: de SmartTrust-dienst voor veilige transacties. Momenteel biedt Sonera die aan bij banken en financiële instellingen. Met e-Citi ( Citigroup) is in augustus al een ‘strategische’ overeenkomst getekend. Mobiele e-handel is de volgende stap. SmartTrust gebruikt een encryptietechnologie met een 1024 bits publieke sleutel die in een SIM-kaart wordt ingebed. Partners bij de realisatie zijn onder meer GTE Cybertrust en het grote Zweeds-Finse systeemhuis TienoEnator (40 miljard frank omzet 1998, Sonera houdt 20%). Een wereldwijde mobiele ‘Zed’ portaalsite (www.sonerazed.com) is voor de lente.

Vanaf 1 januari

wordt de kerstman trouwens met een nieuwe organisatie geconfronteerd: Sonera splitst zich dan in een ‘ Mobile & Media‘- en een ‘ Telecom‘-business. Een teken des tijds.

www.santaclauslive.com kost 6 dollar.

BRUNO LEIJNSE