De Europese Unie, dat zijn wij

Niets is minder origineel dan te stellen dat de Europese Unie in crisis is. Er wordt zelfs gesproken van een meervoudige crisis. Ik wil daar kanttekeningen bij maken, gewoon als food for thought.

Er zijn externe en interne oorzaken. De oorsprong van de bankencrisis ligt in de Verenigde Staten. Zonder het failliet van Lehman Brothers hadden onze banken wel vroeg of laat problemen gekregen, maar Lehman heeft wereldwijd het vertrouwen in alle banken enorm aangetast. Banken leven van vertrouwen. De economische crisis die erop volgde, beperkte zich helaas niet tot Europa.

De vluchtelingencrisis komt van het Midden-Oosten. Natuurlijk heeft het Westen bijgedragen tot de destabilisatie van de regio, maar de kern van het probleem is in Syrië ontstaan toen de Arabische Lente uitbrak. De Arabische landen en Iran dragen, samen met Rusland, een verpletterende verantwoordelijkheid.

Naast die exogene factoren zijn er ook endogene oorzaken van de multiple crisis. De eurozonecrisis stond in de sterren geschreven, omdat de grote problemen van enkele landen bekend waren voor 2007. Noch de lidstaten, noch de EU traden op. De euro kreeg ook nooit een echt economisch bestuur.

De werkloosheid bedroeg al 8 procent in 2007 en liep daarna op tot 11 procent. Maar daar konden de lidstaten aan werken. Duitsland en Frankrijk hadden acht jaar geleden dezelfde werkloosheidsgraad, maar het verschil is nu dubbel zo groot!

De brexit is het verhaal van één land, zelfs van één partij in dat land. Om de eenheid van de Conservatieve Partij in stand te houden lanceerde de premier een referendum dat, zoals nu blijkt, zijn partij nog meer verdeelt en bij een brexit het land zelfs dreigt op te delen.

De crisis treft niet alleen Europese landen. De BRIC’s waren tot voor enkele jaren een rolmodel. Nu verkeren ze bijna allemaal in moeilijkheden en moeten ze hun economisch model herzien. Rusland is in een diepe recessie beland. Het heeft geen moderne economie en is in grote mate afhankelijk van de energieprijzen. China’s export verloopt negatief en dat voor een exportgeleide economie. Het antwoord van de Chinezen is nog meer investeringen en nog meer schuldvorming, terwijl het land al bijna 45 procent van zijn bbp besteedt aan investeringen, met de bekende overcapaciteit. Brazilië kent een ongeziene recessie en verloedering van zijn politieke ethiek. In de VS is de groei per capita lichtjes hoger dan in de EU, maar de vruchten ervan zijn ongelijk verdeeld. De middenklasse kreunt en wreekt zich bij monde van Donald Trump en in zekere zin ook van Bernie Sanders. Het land is diep verdeeld met een werkloosheidsgraad van 5 procent.

Een crisis ìn de EU wordt vrij snel vertaald als een crisis vàn de EU. Ik zou Mark Twain kunnen citeren: ‘De geruchten over mijn dood zijn schromelijk overdreven.’ De eurozone werd in 2012 dood verklaard. De Schengenzone kent hetzelfde lot dezer dagen. Geen mens in Frankrijk wil het land afschaffen als men niet akkoord gaat met het beleid van de president. In de EU gaat men snel over naar de vraag to be or not to be.

Een andere manier om de zaken te bekijken, is te stellen dat alle doemdenkers in het zand zullen bijten. Geen grexit of brexit, geen uiteenvallen van de eurozone, geen ineenstorting van de Europese integratie en de instellingen,… Een deel van de verklaring is dat er geen alternatief is voor de EU, maar een negatief argument is ook een argument.

De negativiteit komt ook voort uit een schromelijk gebrek aan leiderschap. Brussels bashing is een blijk van zwakheid. Al wat goed gaat in de EU is zogezegd te danken aan nationale leiders en wat verkeerd gaat is de schuld van Brussel. Maar haast alle beslissingen in de EU worden unaniem genomen. Brussel bestaat niet als een autonoom lichaam. Brussel, dat zijn wij. Enkele leiders zijn zelfs meer euronegatief dan hun publieke opinie. Het meest dramatische is de toestand in het Verenigd Koninkrijk. Na jaren afstand te hebben genomen van de EU moeten diezelfden nu aantonen hoe onmisbaar de Unie is. In Nederland is er een referendum over de associatieovereenkomst met Oekraïne en de regering zit er haast met gekruiste armen op te kijken hoe haar eigen handtekening onderuit kan worden gehaald.

De EU is volwassen geworden en telt mee in het dagelijkse leven van mensen. Het is niet meer het win-winverhaal van voor de euro. Geld en vluchtelingen maken de EU relevant. Negatief meestal, maar geen ver-van-mijn-bedverhaal meer. De EU als een utopie, een droom van de adolescentenperiode, is voorbij. De EU is reëel, net zoals nationale regeringen dat zijn. En dat gaat gepaard met ups-and-downs. Nu gaat het neerwaarts.

President European Council emeritus – Professor

HERMAN VAN ROMPUY

De EU als een utopie is voorbij. De EU is reëel, net zoals nationale regeringen dat zijn. En dat gaat gepaard met ups-and- downs. Nu gaat het neerwaarts.