De Europese Culturele Gemeenschap

Karel de Grote stierf 1200 jaar geleden. Zijn rijk lag aan de basis van de Europese eenmaking die in de twintigste eeuw op gang kwam. Dat leert een tentoonstelling over zijn erfenis in het Provinciaal Erfgoedcentrum Ename.

Karel de Grote was een groot figuur, ook letterlijk, want hij was 1,92 meter lang”, lacht Europees president Herman Van Rompuy. Hij krijgt op Hemelvaart in Aken de Karelsprijs voor zijn verdienste voor de Europese eenmaking en opende vorige week in het Provinciaal Erfgoedcentrum Ename bij Oudenaarde de internationale tentoonstelling De erfenis van Karel de Grote. “In vroegmiddeleeuwse geschriften werd Karel de Grote al ‘de vader van Europa’genoemd. Europa was lange tijd alleen een geografisch begrip. Onder het bewind van Karel de Grote was er voor het eerst sprake van ‘Europeanen’, mensen die in één ruimte wonen en iets met elkaar gemeen hebben: een cultuur, een wijze van leven.”

Van Aken tot Parijs

De Europese eenmaking in de twintigste eeuw kwam op gang als economisch antwoord op de twee wereldoorlogen. De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) verenigde zes landen om een ononderbroken voorziening van staal en kolen te garanderen voor de heropbouw van Europa na de Tweede Wereldoorlog. “Het was de prille aanzet tot de Europese Unie. Na alle verscheurende Frans-Duitse oorlogen, van Napoleon tot Hitler, was daar dringend behoefte aan”, verklaart Van Rompuy. “Vanaf het begin was de herinnering aan Karel de Grote een belangrijke factor van binding, want het Karolingische Rijk was een voorloper van zowel de Franse als de Duitse natiestaat. In Aken staat de marmeren troon van Karel, in Parijs bij de Notre-Dame staat het trotse ruiterstandbeeld van Charlemagne.”

“Het is ook bijzonder dat het rijk van Karel de Grote geografisch samenviel met dat van de zes stichter-staten van de oude Europese Gemeenschap: de Benelux, Frankrijk, Duitsland en Italië. Karel was koning van de Franken en hield hof in Aken. Hij breidde zijn gebied uit tot aan de Pyreneeën, bedwong de Saksen in het oosten en hij liet zich in Rome op Kerstmis 800 tot keizer van het Westen kronen. Karel stierf precies 1200 jaar geleden in 814. Hij regeerde toen de Duitsers en de Fransen nog niet gescheiden waren. Die opdeling ontstond onder zijn kleinzoons, die het Karolingische Rijk in drieën verdeelden door het Verdrag van Verdun in 843.”

Samenhang in verscheidenheid

Op de tentoonstelling krijgt de bezoeker een antwoord op de vragen waarom Europa eeuwen verdeeld was na de opsplitsing van 843, waarom Frankrijk en Duitsland elkaar bevochten tot in de twintigste eeuw en wat de missing link is tussen het Karolingische Rijk en de Europese Unie. “We focussen op de periode 843-1033, toen Europa voor dezelfde uitdagingen stond als vandaag: samenhang brengen in de verscheidenheid van Slavische, Germaanse en Romaanse volkeren”, legt tentoonstellingscommissaris Dirk Callebaut uit. “En we wilden vooral Francia Media belichten.” Dat Karolingische middenrijk heeft het Verdrag van Verdun niet lang overleefd. Het werd al gauw opgeslokt door het westelijke rijk dat uitgroeide tot Frankrijk, en het oostelijke dat uitgroeide tot Duitsland.

“Door in te zoomen op Francia Media werpen we een licht op een minder bekend hoofdstuk van de Europese geschiedenis, maar het is wel erg verhelderend om het huidige Europa beter te begrijpen. De Europese middenstrook vormde 1100 jaar geleden een centrale eenheid en strekte zich uit van de Noordzee tot de Middellandse Zee. Dat was een belangrijke noord-zuidverbinding voor de economie, de communicatie, de technologie en vooral de cultuur. In die transitzone ontwikkelden zich belangrijke steden, een sterk ontwikkeld bedrijfs-leven en een grote culturele differentiatie.”

“De machthebbers na Karel de Grote gebruikten cultuur als bindmiddel om hun sterk verschillende en zelfbewuste gemeenschappen een zekere samenhorigheid op te leggen. Bijvoorbeeld het gebruik van Latijn als officiële taal, de verspreiding van het christendom als spiritueel bindmiddel van het maatschappelijke leven en het teruggrijpen naar de antieke cultuur als inspiratiebron voor artistieke verwezenlijkingen. Dat roemrijke verleden inspireerde en legitimeerde talloze machthebbers als de Bourgondische hertogen, over de Habsburgers tot Napoleon en Hitler.”

De tentoonstelling is erg didactisch opgevat en verduidelijkt zowel het eenheidsstreven als de grote verscheidenheid van Francia Media — en bij uitbreiding van heel Europa — vanaf de vroege middeleeuwen tot de 21ste eeuw. “Het pronkstuk van de expo is een gouden kopie van Karels keizerskroon en andere regalia”, zegt Callebaut. “De originelen bevinden zich in Wenen en worden niet uitgeleend.” Delen van de tentoonstelling reizen naar Praag, Marseille en Ravenna. Blijvend is een rijkelijk geïllustreerd boek dat veel meer is dan een tentoonstellingscatalogus.

Nederzetting aan de Schelde

Het is geen toeval dat de expo in Ename wordt georganiseerd. “Dat kleine dorpje was in de tiende eeuw een belangrijke grensplaats aan de Schelde, tussen het West- en het Oost-Karolingische Rijk”, vertelt Marie-Claire Van der Donckt, de conservator van het provinciaal archeologisch museum (pam). Het pam was belast met de praktische uitwerking van de tentoonstelling. “Vanuit het raam zie je onze archeologische site in de Scheldemeersen liggen. Hier zijn de grondvesten bewaard van een Ottoonse burcht met een handelsnederzetting uit de tiende eeuw, en van de Sint-Salvatorabdij, die een eeuw later op dezelfde plaats werd gebouwd. Ze kende een rijke geschiedenis, tot ze tijdens de Franse Revolutie werd opgeheven.”

“In het museum op het dorpsplein kun je op een interactieve manier het dagelijkse leven van Ename leren kennen, van de vroege middeleeuwen tot vandaag. Aan onze ‘feestdis van 1000 jaar’ vertellen onder anderen abten, meiden, gravinnen, archeologen en zelfs een schoothondje over hun leven in het dorp. Daarnaast is er de Sint-Laurentiuskerk, die een van de belangrijkste overblijvende vroegmiddeleeuwse gebouwen in Vlaanderen is. Tot slot is er het bos t’Ename, met een grote cultuurhistorische waarde. Het was eeuwen nauw verbonden met het dorp als middelhoutbos, nu is het een natuurreservaat van 105 hectare met twee wandelpaden.”

De erfenis van Karel de Grote, 814-2014 loopt tot 30 november in het Provinciaal Erfgoedcentrum Ename.

FREDERIC EELBODE

“Vanaf het begin van de Europese eenmaking was de herinnering aan Karel de Grote een belangrijke factor van binding” – Herman Van Rompuy