De Europese besparingsmicrobe

Nederland is van plan de terugbetaling van de behandeling voor de ziekte van Pompe, een erfelijke spierziekte, te schrappen. Kwestie van de begrotingsnormen die Europa oplegt niet in gevaar te brengen. Overal in Europa krijgt de ziekteverzekering forse besparingen voorgeschreven.

In het Nederlandse Nieuwegein mocht iedereen die dat wilde, zich mengen in het grote zorgdebat dat de landelijke artsenfederatie had opgezet. Dat debat wekt bij onze noorderburen meer aandacht dan je zou verwachten. Niet de euro of de migrantendiscussie, maar wel de zorg tekent zich af als het belangrijkste thema voor de verkiezingen van 12 september. Nieuwe besparingen zijn onvermijdelijk.

De bankencrisis, de vastgoedcrisis en de euromisère zijn daarvan de oorzaak. De Europese eis om het begrotingstekort in 2013 onder de drieprocentnorm te houden, doet de regeringen besparen. Daarbij kon de gezondheidszorg niet langer buiten schot blijven. Volgens een rapport van European Public Health Alliance (EPHA) van juni 2012 vallen in de zorg de besparingen sinds de start van de economische crisis in vijf grote categorieën uiteen: de verhoging van de patiëntenbijdragen, besparingen op personeelskosten, de sluiting van ziekenhuizen, minder terugbetaalde behandelingen en lagere prijzen voor geneesmiddelen.

Ook het recentste nummer van het gespecialiseerde kwartaalblad Eurohealth is gewijd aan de impact van de economische crisis. Die is aanzienlijk. Al merkt Philipa Mladowsky, coauteur van de studie en onderzoeker aan de London School of Economics, wel op dat het niet altijd duidelijk is of de maatregelen er kwamen door de crisis dan wel dat bepaalde beleidsopties er alleen door werden versneld. Voorts waarschuwt het rapport voor blinde besparingen die alleen budgettair evenwicht voor ogen hebben. In de gezondheidszorg kan een besparing op pakweg de geneesmiddelenprijs nu eenmaal een kostenverhoging betekenen in bijvoorbeeld de ziekenhuisfactuur.

Toch is het rapport niet pessimistisch. “De besparingsdruk is ook een kans om meer efficiëntie in het systeem te brengen. Dat betekent de maximalisering van het gezondheidsresultaat voor een afgesproken deel van de publieke middelen”, besluit Mladowsky.

Maatregelen bij de kneusjes

Geen land waar de impact van de economische crisis meer zichtbaar zou moeten zijn dan Griekenland. Volgens het EPHA-rapport beslisten de Grieken om het budget voor de gezondheidszorg met 1,4 miljard euro naar beneden te halen. Die vermindering gebeurt door maatregelen tussen 2012 en 2014.

De saneringsoefening behelst onder meer een prijsplafond voor generische geneesmiddelen. Die mogen nog slechts 40 procent van de merkgeneesmiddelen kosten. Bovendien heeft de Griekse regering de btw op geneesmiddelen verlaagd van 11 naar 6 procent. Voorts gingen de lonen voor verpleegkundigen met 40 procent naar beneden en is er ondanks de nood aan 85.000 extra verpleegkundigen een soort wervingsstop ingevoerd. Voor elke vijf verpleegkundigen die met pensioen gaan, mag er slechts één worden aangeworven.

Het voorschrijven op stofnaam wordt verplicht en moet elektronisch gebeuren. De apotheken worden geliberaliseerd en er komt meer ruimte voor privéklinieken nu een op de drie van de ziekenhuisbedden in de publieke sector worden gesloten. Bovendien wordt het terugbetalingspakket in de ziekteverzekering herzien en worden de patiëntenbijdragen verhoogd.

In Portugal moet de gezondheidssector in 2012 710 miljoen euro besparen. Dat gebeurt in de eerste plaats door het aandeel van de patiënt te verhogen. Zo verdubbelt de prijs voor een artsenbezoek en verminderde de staat zijn aandeel in de terugbetaling van geneesmiddelen. Ook hier werden voorschrijven op stofnaam en het elektronisch voorschrift verplicht. Het aanbod van spoeddiensten in ziekenhuizen wordt gerationaliseerd. Lees: er worden spoedafdelingen gesloten. Bovendien leverden de verpleegkundigen 5 procent loon in en worden er geen nieuwe aanwervingen gedaan.

Italië wil tussen 2012 en 2014 8 miljard euro besparen, onder meer door de invoering van referentieprijzen voor de geneesmiddelen en medische prestaties. Bovendien komen er nieuwe patiëntenbijdragen en liberaliseerde premier Mario Monti de apotheken.

Spanje zoekt 7 miljard euro in de gezondheidssector. Daardoor moeten patiënten nu meer geneesmiddelen zelf betalen en werden maatregelen aangekondigd om de overconsumptie van artsenbezoeken en onderzoeken aan te pakken. Een van die maatregelen is de aanpak van ‘frauduleus gezondheidstoerisme’, waardoor buitenlanders niet langer op zorg kunnen rekenen in Spanje. Ook de arbeidsmarkt voor medisch personeel valt stil en er wordt een rem gezet op de aanwerving van medisch personeel. Verpleegkundigen moesten een loonsverlaging van 5 procent slikken.

Ierland voerde voor 1 miljard euro besparingen door in 2010 en telkens 750 miljoen in 2011 en 2012. Dat gebeurde door een loonsverlaging van 5 tot 10 procent bij het gezondheidspersoneel, aangevuld met een rekruteringsstop. Sinds 2008 zijn 4000 banen voor verpleegkundigen en vroedvrouwen geschrapt. Patiënten moeten ook meer uit eigen zak betalen, het remgeld ging in Ierland met 17 procent omhoog in publieke ziekenhuizen en met 20 procent in private ziekenhuizen.

Besparingsmaatregelen bij de rijke landen

Denemarken besliste de economische crisis te bestrijden zonder te besparen op de gezondheidszorg. De Deense regering ziet een gelimiteerde groei van het zorgbudget met 670 miljoen voor de periode 2011 tot 2013. Die groeimarge staat onder steeds grotere druk. In 2009 nam de overheid nog 84,9 procent van de totale gezondheidsuitgaven voor haar rekening. Verwacht wordt dat dat tegen 2014 afneemt tot 80,5 procent. Anders gezegd: patiënten moeten meer zelf betalen. Ondertussen heeft het Scandinavische land de geneesmiddelenprijzen bevroren op het niveau van mei 2009. In 2010 kwam daar nog eens een prijsvermindering van 5 procent bij, die geldt tot eind 2012. Bovendien wil Denemarken voor nieuwe geneesmiddelen niet meer betalen dan de gemiddelde prijs van een groep landen uit een vergelijkingsgroep.

In Groot-Brittannië is het streefdoel tegen 2015 20 miljard te besparen. Dat moet komen van een hervorming waarbij privézorgverstrekkers meer zorgcontracten kunnen binnenhalen. De Britse ziekenhuizen staan ook onder druk om hun personeel te verminderen. 9,6 procent van de banen staat op de helling.

In Frankrijk wil de regering het budget van de ziekteverzekering inperken met 2,4 miljard. Daarvan moet 40 procent komen van het verhoogde gebruik van generische geneesmiddelen en van de vermindering van de terugbetaling van andere geneesmiddelen. 1,3 miljard moet komen van plannen om ziekenhuizen efficiënter te maken, 330 miljoen hoopt de Franse regering te recupereren via een belasting op verzekeringsproducten. De groeinorm voor de ziekteverzekering wordt geplafonneerd op 2,5 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Al staat dat cijfer nog ter discussie.

In Nederland dreigt vooral de patiënt het slachtoffer te worden. In de periode 2010-2011 ging het budget voor langdurige zorg naar beneden. Daardoor moeten de mensen die in een centrum voor langdurige zorg verblijven, nu een hogere eigen bijdrage betalen. Het pakket basiszorg werd her en der ingeperkt en ook in de paramedische zorg stegen de eigen bijdragen. In de geestelijke gezondheidszorg zou dat in 2012 niet minder dan 5000 banen op de tocht zetten. Onlangs was er het plan om de behandeling van 170 patiënten met de ziekte van Pompe of Fabry niet langer te vergoeden. Dat levert 55 miljoen euro besparingen op.

Duitsland doet het niet beter. In 2011 liet de gezondheidssector 11 miljard verlies optekenen. Als reactie werd de bijdrage voor de ziekteverzekering op de lonen verhoogd van 14,9 naar 15,5 procent. Daarbij werd vooral het deel dat de werknemer betaalt, verhoogd tot 8,2 procent. Ook toekomstige verhogingen vallen ten laste van de werknemers. Er werden ook maatregelen genomen om de farmaceutische bedrijven te dwingen prijsconcurrentie aan te gaan. Via het toelaten van vrije prijszetting hoopt de Duitse regering 2 miljard uit te sparen, maar eerst worden de prijzen tot 2013 bevroren op het niveau van 2009. Bovendien worden de loonsverhogingen voor artsen beperkt.

En België? De lange regeringsonderhandelingen maakten dat België vrij laat reageerde. Dat kon onder andere omdat er een reservefonds bestond van 1,2 miljard euro, dat was bedoeld om groeiende vergrijzingskosten op te vangen. Sinds de regering-Di Rupo in het zadel zit, nam de regering vooral maatregelen die de uitgaven voor geneesmiddelen moeten drukken. Zo is er de verplichte substitutie van antibiotica en antimycotica door apothekers. Een andere maatregel speelt in op de prijszetting van geneesmiddelen door verplichte prijsdalingen zodra een geneesmiddel in een buurland goedkoper wordt. Bovendien werd de groeinorm van 4,5 procent bijgesteld naar een maximum van 2 procent. Gezien de recente negatieve cijfers over de groei van onze economie, dreigen er ongetwijfeld de komende weken nog fikse besparingsinspanningen bij te komen. Traditioneel legt het verzekeringscomité begin september de budgetten voor de Riziv-uitgaven van het volgende jaar vast.

Nood aan langetermijnperspectief

De maatregelen laten vooral een grotere rol voor de privésector zien en een hogere bijdrage van de patiënt. Dat concludeert ook een intern rapport van de Socialistische Mutualiteiten over de Europese besparingsdrift. “Nochtans blijkt uit de Nederlandse situatie, waar al sinds 2006 meer marktwerking het devies is, dat zoiets niet per definitie leidt tot minder kosten”, zegt Paul Callewaert, topman van de Socialistische Mutualiteiten.

Voorts waarschuwt Callewaert ervoor dat de Europese besparingsmicrobe te veel op de korte termijn is gericht. Hij neemt het zelfs op voor de geneesmiddelenindustrie. Op zich vindt hij natuurlijk dat bij besparingen beter de winst van farmabedrijven wordt afgeroomd dan wel dat patiënten steeds meer uit eigen zak moeten betalen. Maar, geheel in overeenstemming met de bevindingen van de onderzoekers van de London School of Economics, beschouwt hij efficiëntie op de lange termijn als de maatstaf voor goede besparingen in de gezondheidszorg.

“Als te veel besparingen ertoe leiden dat bepaalde noodzakelijke geneesmiddelen niet meer verkrijgbaar zijn, is zo’n besparing een slechte maatregel. Blinde besparingen brengen geen soelaas. Zo betekenen de besparingen op personeelskosten en het blokkeren van nieuwe aanwervingen een fikse rem op het groeipotentieel van de zorg als economische sector.”

ROELAND BYL

“De besparingsdruk is ook een kans om meer efficiëntie in het systeem te brengen” Philippa Mladowsky, LSE