De financiële markten krijgen de rekening voor de laksheid waarmee de voorbije jaren met bijna gratis krediet werd omgesprongen. Centrale bankiers moeten daarom alle zeilen bijzetten om de crisis in te dijken.
Alan Greenspan verliest wat scherpte: hij is zijn tijd nog maar twee jaar in plaats van vier jaar vooruit. In 1996 sprak de ex-voorzitter van de Amerikaanse centrale bank nog over irrational exuberance, maar het duurde tot 2000 eer de beurzen naar beneden doken. In augustus 2005 waarschuwde hij dat “de geschiedenis niet vriendelijk afrekent met langere periodes van lage risicopremies”. Twee jaar later is het bingo. De financiële markten verkeken zich compleet op de risico’s die ze namen door hun geld te stoppen in Amerikaanse rommelhypotheken (de subprime-markt).
De ironie is echter dat Greenspan zelf de onbezonnenheid op de Amerikaanse kredietmarkten heeft aangemoedigd. “Tijdens de hoogdagen van de vastgoed- boom liet de Federal Reserve een versoepeling van de reglementen toe, hoewel er al sprake was van excessen. Alan Greenspan adviseerde de mensen zelfs om tegen een variabele rentevoet te lenen. De markt heeft de grenzen van de leningscapaciteit opgezocht én zwaar overschreden door bijvoorbeeld leningen te geven aan mensen zonder inkomen,” zegt Ivan Van de Cloot, econoom van ING België.
De laksheid waarmee de voorbije jaren in de VS hypotheekleningen werden toegekend, is verbijsterend. Een aap met een hoed kon bij wijze van spreken een lening krijgen. De originele kredietverschaffer zag er geen graten in, omdat het huis in onderpand in waarde steeg en het kredietrisico werd doorverkocht aan de kapitaalmarkten, die koortsachtig op zoek waren naar beleggingen met een wat hoger rendement. Vet betaalde geldmanagers bleken echter een kat in een zak te kopen. “Heeft dit model wel een toekomst?” vroeg het IMF zich vorige maand nog af in een studie mat als veelzeggende titel: Money for Nothing and Checks for Free.
ECB komt tussenbeide
De paniek heeft intussen alle financiële markten besmet, vooral omdat chronische onbezonnenheid bij de investeerders plots plaats maakte voor acute angsthazigheid. “De voorbije jaren steeg de prijs van alle activa omdat beleggers blind waren voor de risico’s. Als de huidige kredietcrisis hun ogen opent, zullen alle activa in waarde dalen,” zegt William White, hoofdeconoom van de Bank voor Internationale Betalingen (zie blz. 22). De opstoot van risicoafkerigheid wordt ook gevoed door het feit dat de hete aardappel eindeloos werd doorgegeven. Dat dempt het systeemrisico, maar de keerzijde van de medaille is de onzekerheid over wie in welke mate de vingers brandde. “En in die omstandigheden is een stampede naar de uitgang van de markten een klassieke reactie van de belegger,” zegt Paul De Grauwe, hoogleraar economie aan de K.U.Leuven.
Financiële instellingen bijvoorbeeld gingen vorige week massaal op zoek naar cash om hun uitstaande risico’s wat af te dekken. Maar als het regent, willen de banken ook aan elkaar geen paraplu verkopen. De kredietmarkt droogde op en de bloedsomloop van de economie dreigde stil te vallen. En dus kwamen de Europese Centrale Bank, de Fed en de Japanse centrale bank tussenbeide door een lening te geven aan iedereen die erom vroeg. Alleen al op donderdag 9 augustus pompte de ECB op die manier 100 miljard euro in de markt, wat meer was dan daags na 9/11. De Grauwe: “Een heel terechte interventie van de ECB. Ze kan in deze omstandigheden beter te veel doen dan te weinig. Of ze op die manier de paniek niet aanzwengelt? Misschien, maar de ECB heeft op dat moment geen andere keuze: als er een liquiditeitstekort is, moet een centrale bank tussenbeide komen. Er is vandaag een kans op een systeemcrisis die de centrale banken moeten voorkomen om onschuldige beleggers en de hele economie een hand boven het hoofd te houden.”
De centrale bankiers komen nu ter hulp, maar hebben wel eerst de kat bij de melk gezet. Na de crash van de aandelenmarkten begin deze eeuw en de aanslagen van 9/11 voerden Greenspan & co. een bijzonder expansief geldbeleid om de economie op toerental te houden. Krediet werd zo goed als gratis. In een speurtocht naar toch een beetje return, namen beleggers steeds meer risico. “Als iets te goedkoop is, wordt er slecht mee omgesprongen,” zegt Peter De Keyzer, hoofdstrateeg van ABN Amro België.
Maar dat een aantal katten zich ziek dronken, is niet hun schuld, verdedigen de centrale bankiers zich.”De hefboomfondsen en financiële instellingen die getroffen worden, krijgen hun verdiende loon,” zei Bill Poole, voorzitter van de Federal Bank van Saint Louis.
Hypotheekcrisis nog lang niet voorbij
Het einde van de hypotheektunnel is nog niet in zicht. Vorig jaar nog werd voor bijna 1500 miljard dollar aan non-prime-hypotheken aan de man gebracht, die vaak nog tegen teaser-rentevoeten van 1 % draaien. Al deze leningen moeten hun eerste test op terugbetaling nog doorstaan, op het moment dat na een of twee jaar de marktrente wordt aangerekend. De piek aan wanbetalingen wordt daarom pas volgend jaar verwacht. Voor wie hier zijn centen heeft in gestopt, ligt nog meer pijn te wachten, maar voor de rest is intussen zoveel paniek in de koersen verrekend dat de eerste koopjesjagers op de loer liggen.
Beleggers kunnen ook moed putten uit de sterke wereldeconomie. “We hebben veel geluk dat de excessen uitgeziekt kunnen worden op een moment dat de wereldeconomie stevig groeit,” zegt Peter De Keyzer. “Er is op globale schaal nog veel liquiditeit op de markt, de groeilanden blijven sterk presteren, de Europese economie zit stevig in het zadel, de aandelenkoersen rusten op stevige winsten en niet op overdreven waarderingen, en de meeste bedrijven zitten niet diep in de schulden.”
De financiële crisis zou daarom pas uit de hand lopen als ze ook de echte economie besmet. “De crisis op de hypotheekmarkt wordt op dit moment uitvergroot, maar is nog niet groot genoeg om de economie te ontwrichten. En vergeet niet dat het net overmatige kredietgroei is die de ECB inspireert op haar rentevoeten verder op te trekken,” zegt Ivan Van de Cloot.
Toch is vooral de Amerikaanse economie kwetsbaar. Paul De Grauwe: “De groei in de VS teerde op een kredietgedreven consumptie- boom. Valt de kredietverlening stil, dan valt ook de groei stil.” De kredietcrisis raakt de Amerikaanse economie dus in het hart, en een recessie zou het aantal wanbetalingen pas echt de hoogte in jagen. Peter De Keyzer: “De correctie van de Amerikaanse consument komt eraan. Er staan ons nog een paar negatieve groeiverrassingen te wachten in de VS. Komt het tot een harde landing, dan moeten we alles herzien.”
Daan Killemaes
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier