De cybertolk

Als computers konden vertalen, zou dat de Belgische bedrijven heel wat geld besparen. Er zijn oplossingen op de markt, maar die zijn helaas minder dan perfect. Voor het Nederlands zijn er enkel hulpjes.

Computers kunnen onze stem herkennen, de spelling en grammatica van onze teksten controleren, zelfs voorlezen. Maar vertalen blijft een heikel probleem. Machines zijn er toe in staat… tot op zekere hoogte. Wie een gebruiksklare tekst verwacht, komt bedrogen uit.

Simpel is natuurlijk om de tekst in de brontaal woord voor woord naar de doeltaal om te zetten. Er is slechts een elektronisch vertaalwoordenboek voor nodig. Helaas lonken daar de idiomatische uitdrukkingen om de hoek en brengen ook de grammatica en de structuur van de doeltaal de machine in de war zelfs in een tijd waarin tekstverwerkers de grammatica vrij behoorlijk lijken te kunnen controleren. Maar ook als de computer de spraakkunst meester is, blijft er het feit dat hij een duidelijk idee moet hebben van wat hij in de doeltaal wil vertellen. Daar wringt het schoentje pas echt.

Kortom, een vertaalprogramma levert een “voorvertaling” op, die moet gecontroleerd en gecorrigeerd worden door iemand die beide talen kent en vooral de doeltaal goed beheerst. De computer treedt niet in de plaats van de vertaler maar vergemakkelijkt zijn werk. Omgekeerd werkt ook : een beetje vertaalbureau heeft specialisten in dienst om de vertaalsoftware “op te voeden” en te onderhouden, specialiseert zich in bepaalde types tekst en zorgt voor terminologie-databases. “Het origineel vooraf bewerken het vervangen van alle -ing vormen in het Engels bijvoorbeeld kan het resultaat fors verbeteren,” tipt Mendez Language & Technology, het filiaal van Lernout & Hauspie Speech Products, zijn klanten in zijn nieuwsbrief.

Voor Nederlands geen echte hulp

Voor het Nederlands ligt het nog veel eenvoudiger. “Bij mijn weten bestaan er gewoon geen commercieel valabele vertaalprogramma’s voor het Nederlands,” zegt productiedirecteur Rudy Tirry van Mendez. Wie in het Nederlands werkt, moet zich tevreden stellen met instrumenten als de Translation Manager van IBM of de Translator’s Workbench en andere producten van het Duitse Trados. Zij “leren” van de vertaler en bouwen een gegevensbank op naargelang het werk vordert. Na verloop van tijd kan de computer dus vertalingen van termen en formuleringen opdiepen uit zijn databases en voorstellen aan de vertaler.

Marktleiders in de eigenlijke vertaalprogramma’s zijn nog altijd Logos Corporation en Systran Software Inc, met respectievelijk Logos (sterk met Engels als brontaal) en Systran (uitgebreide talenset) als producten. Beide staan al 25 jaar aan de top en stammen nog uit het mainframetijdperk. Daarnaast is er Metal/X, dat oorspronkelijk ontwikkeld is door Sietec ( Siemens). Rechten op (bepaalde versies van) het product zitten intussen bij het Berlijnse GMS en het Belgische Lant. Lernout & Hauspie Speech Products kondigde vorige maand de ontwikkeling aan van vertaalsoftware op basis van een licentie-overeenkomst met GMS.

Een trapje lager in de markt is er Transcend van Intergraph en helemaal onderaan Power Translator van het eveneens Amerikaanse GlobaLink, dat ook taalcursussen produceert.

Goedkoop, maar teleurstellend

Een versie van de GlobaLink Power Translator is te vinden in het Accent-product Accent Duo With Translation, een Windows-tekstverwerker met vertaalprogramma, die ongeveer 3000 frank kost. Het principe is eenvoudig. De gebruiker kiest een brontaal en een doeltaal en schrijft of kiest een tekst, waarna het programma die vertaalt. Er bestaan verscheidene versies : Frans/Engels, Engels/Duits… De gebruiker kan de brontekst in één keer laten vertalen of interactief werken het programma stopt dan bij elke zin en vraagt om bevestiging van de voorgestelde vertaling. Op die manier kan men de tekst beter corrigeren, hoewel het niet altijd evident is wat de computer precies heeft willen schrijven. Bij een volledige vertaling zullen sommige zinnen gewijzigd worden naargelang van de context, zodat de gebruiker heel de tekst moet nalezen.

Accent Duo aanvaardt verschillende parameters : het geslacht van de auteur (dat van belang kan zijn) en het soort van taal (vertrouwelijk, formeel, beleefdheidsvorm, collectief meervoud…). Het is ook een tweetalige tekstverwerker, die aangepast kan worden aan verschillende talen. Zo kan men probleemloos een ander toetsenbord configureren zonder iets aan het besturingsprogramma te wijzigen. Via menu’s kan men Azerty in Qwerty veranderen en zelfs de taal van de menu’s en de dialoogvensters aanpassen.

Het programma vertaalt zin per zin. Via een dialoogvenster kan men de vordering volgen. De woorden worden in een woordenboek opgezocht en vertaald, waarna syntactische regels worden toegepast. De vertaling kan in het oorspronkelijke document of in een nieuw document gebeuren.

De resultaten van Accent Duo With Translation zijn een beetje teleurstellend. Het maakt grove vertaalfouten en bouwt vooral grammaticaal verkeerde zinnen (bijvoorbeeld in het Engels, de courante fout “it can to do”). Soms krijgt men de indruk dat een eenvoudige grammaticacontrole de kwaliteit beduidend zou verbeteren.

Sommige toch eenvoudige woorden worden niet begrepen (bijvoorbeeld in het Frans, “cinquantaine” of “fiabilité”). Soms is de vertaling te letterlijk (het Franse “en fait” wordt in het Engels “in fact” in plaats van “actually”). Toch is het programma niet nutteloos : het helpt de vertaler door hem een kladversie van de definitieve tekst te leveren.

De grote bouwers van vertaalprogramma’s zoals Logos en Systran hebben intussen, net als vele vertaalbureaus, in het Internet een nieuwe bron van inkomsten gezien : ze bieden hun vertaalcapaciteit aan via het Net, al dan niet met “menselijke” afwerking. CompuServe, het on-line netwerk, gebruikt Transcend van Intergraph voor een vertaalservice voor zijn abonnees, die daar wel moeten voor betalen. Op de Systran-site kan u zichzelf van de kwaliteiten van een topproduct in machinevertaling overtuigen : u kan er een proefvertaling van maximum 500 woorden laten maken. De firma heeft een eveneens gratis, experimentele vertalingsdienst voor webbladzijden, die intussen al meer dan 37.000 bezoekers trok.

FABRICE CLAES BRUNO LEIJNSE

Accent Duo With Translation kost 2990 frank, IrisPen Translator 17.990 frank zonder BTW (19.990 voor de Engels/Japanse versie, 5990 frank voor updates).

SYSTRAN PROBEREN VIA HET NET Vele talen, maar geen Nederlands.