De crash van BernanKerviel Airlines

D e financiële sector heeft weinig geleerd uit vroegere crisissen. Misschien moet hij een voorbeeld nemen aan de luchtvaartsector, waar crashes steevast ernstig worden ontleed. Banken zijn hun veilige status aan het verliezen, centrale banken hun geloofwaardigheid van controletoren.

Ik ben een maand geleden toegetreden tot het digitale tijdperk – om misverstanden te vermijden: op televisievlak. Tv-kijken staat nog altijd erg laag op mijn prioriteitenlijst. Het tijdperk van Big Brother en De Pfaffs is volledig aan me voorbijgegaan. En sinds mijn digitale intrede is daar nog niet veel aan veranderd. Eén serie kan me wél boeien en dan nog om professionele redenen: Aircrash Investigation op National Geographic.

Niet dat die vliegtuigcrashes me doen denken aan de huidige beurzen; de overeenkomst is subtieler. Luchtvaart interesseert me omdat het de meest professionele, veiligste en meest gecontroleerde en geanalyseerde economische sector is. Elk ongeval wordt nauwkeurig onderzocht, desnoods vissen ze met behulp van een onderzeeër elk onderdeel weer op uit de zee en puzzelen het toestel weer in elkaar. En vooral: de sector trekt altijd lessen uit een ongeval en brengt vervolgens verbeteringen aan aan de toestellen, waardoor de luchtvaart nóg veiliger wordt. Luchtvaart is in alle opzichten dus zowat het tegenovergestelde van de financiële sector.

Casino Général crasht. De crash van Société Générale is een mooie case. Trader Jérôme Kerviel was ongetwijfeld iets te creatief bezig met afgeleide producten. Maar een ernstige analyse, zoals in de luchtvaart, zou waarschijnlijk heel wat andere, structurele fouten aan het licht brengen. Van zo’n analyse zouden dan alle banken in de toekomst kunnen genieten.

Gelukkig zijn er geen doden gevallen, maar een verlies van 5 miljard euro (waarmee SocGen twintig A380-Airbussen had kunnen kopen) kan toch tellen. Het werk van één trader? Dream on. Een menselijke fout is ook in de luchtvaart de belangrijkste oorzaak van ongevallen, maar meestal gebeurt het in combinatie met andere, soms technische fouten. De mens zal altijd fouten maken, het komt eropaan ze te voorkomen en de gevolgen te beperken.

Lessen uit de luchtvaart. Ik ben ervan overtuigd dat er vandaag nog veel vliegende bommen rondvliegen in het financiële luchtruim. Daarin bevinden zich duizenden nietsvermoedende spaarders. Achttien bankencrisissen sinds de Tweede Wereldoorlog in de ontwikkelde economieën is te veel. Daarom alvast enkele lessen uit de best georganiseerde sector voor de meest roekeloze sector:

Les 1: kleine details hebben grote gevolgen. Grote vliegtuigen kunnen crashen door minuscule details. Vijftig miljard euro aan uitstaande posities, zijn geen detail. Iemand stond dit risico toe, misschien omdat er tot begin dit jaar nog een winst op zat?

Les 2: vliegongevallen zijn meestal een combinatie van fouten. Eén fout volstaat niet in deze geperfectioneerde business. Dat subprime als vliegwaardig werd beschouwd door de ratingbureaus Moody’s of Standard & Poor’s, en dat de centrale banken er de kredietbrandstof voor gaven, zegt alles over het sérieux van de financiële wereld.

Les 3: risicomodellen vervangen nooit gezond verstand. De meeste banken gebruiken het Value at Risk (VaR)-model. Dat zet aan om de risico’s te verhogen als de volatiliteit daalt (zie grafiek). Het massale gebruik van VaR is zoals vliegen op dezelfde hoogte: het risico van botsingen stijgt exponentieel. Alle banken wisten dat VaR een vals gevoel van veiligheid gaf. Vandaag zien we ook de crash van VaR, het falen van het meest gebruikte financiële risicomodel.

Les 4: een piloot heeft een goede copiloot nodig. De geïsoleerde onaantastbare fraudeur duikt altijd weer op: Nick Leeson toen, Jérôme Kerviel nu. Dit is evengoed een fout van de vliegmaatschappij.

Les 5: de procedures en richtlijnen van de controletoren naleven. De centrale banken hebben toegelaten dat hefboomfondsen en andere spelers mochten opstijgen en dalen waar ze willen.

Bernanke en Kerviel: overmoed voor de vrije val. Paniek is de slechtste copiloot. Zag Benjamin Bernanke, de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank, plots het spook van de deflatie op zijn radarscherm (zie grafiek links)? Nam Jérôme Kerviel te veel risico in de lage volatiliteitszone eind 2007 (zie grafiek rechts)?

Beiden maakten duidelijk een inschattingsfout. Kerviel en Bernanke zijn allebei rogue traders, roekeloze spelers in de finan- ciële sector. 125 basispunten rentedaling op 1 week! Bernanke speelt agressief met de rente alsof hij een econometrisch model aan het testen is in de praktijk. Kerviel was de limieten van het hefboombankieren aan het uitproberen.

Ik heb genoeg van dit soort brokkenpiloten. Ze spelen met de toekomst van miljoenen spaarders. De financiële sector moet dringend veiliger worden. Weg met BernanKerviel Airlines. Hoewel al sterk gecrasht, hoef ik geen dollar, complexe banken of hefboomfondsen meer. Als u van stunts en kicks houdt, is dat dus op uw eigen risico.

DE AUTEUR IS HOOFDECONOOM VAN PETERCAM VERMOGENSBEHEER. REACTIES: visienoels@trends.be

Geert Noels