De voorbije weken zijn de rentes wereldwijd gestegen, wat beleggers doet vrezen voor een obligatiecrash. “De meeste voorspellingen gaan uit van een heel geleidelijke stijging, maar je ziet dat het plots snel kan gaan.”
Het leek slechts een kwestie van tijd eer ook de Belgische rente onder nul zou zakken. Maar nauwelijks twee maanden later is de langetermijnrente van ons land verviervoudigd. Als de rente stijgt, dalen de obligatiekoersen. Daarom werd al openlijk gesproken van een obligatiecrash. Een verviervoudiging van de rente klinkt spectaculairder dan een stijging met 30 basispunten tot 0,4 procent. Dat plaatst de recente stijging in een iets ander daglicht. Niettemin zitten de rentes wereldwijd in de lift en is er de jongste weken onrust. Hoe komt het dat de zenuwen op de obligatiemarkten plots zo strak gespannen staan?
Regen in New York
De belangrijkste oorzaak zit in het hoofd van de belegger, bij wie het begint te dagen dat er mogelijk een einde komt aan het ultrasoepele monetaire beleid. De Amerikaanse centrale bank (Fed) verhoogde vorig jaar voor het eerst sinds de crisis haar beleidsrente, maar ging daarna weer op de rem staan. Nu staat ze op het punt voor de tweede keer de rente te verhogen, wellicht in december. “De stijging van de Europese rentes komt overwaaien uit de Verenigde Staten”, zegt Koen De Leus, de hoofdeconoom van BNP Paribas Fortis. Luc Aben, de hoofdeconoom van Van Lanschot Bankiers, beaamt dat: “Als het regent in New York, druppelt het in Europa.”
Er staan ook vraagtekens bij het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). Frankfurt koopt minstens tot maart volgend jaar maandelijks voor 80 miljard euro overheids- en bedrijfsobligaties, om de rente te drukken en de economie zuurstof te geven. Maar wat daarna? In december verduidelijkt voorzitter Mario Draghi wat zijn plannen zijn. De verwachting is dat hij zijn stimuleringsprogramma verlengt, maar de inkopen afbouwt. Ook in Europa gaat de geldkraan dan stilaan dicht.
Vrees voor inflatie
De centrale bankiers zijn niet de enige onruststokers. Beleggers kijken ook angstvallig naar de inflatie. Nu de olieprijs gestabiliseerd is, verdwijnt het effect van de instorting van de oliemarkt uit de cijfers. “Iedereen kon de stijging van de inflatie lang zien aankomen, en toch reageren de obligatiemarkten verrast”, merkt Dirk Thiels, de hoofdstrateeg van KBC Asset Management. “Zonder de volatiele olieprijs zit de inflatie nog altijd ver onder het doel van de centrale banken. Niettemin doet de hogere inflatie beleggers nadenken of de rente de risico’s wel dekt.”
“Het is als een hond die zijn staart achternaloopt. De inflatie stijgt, dus stijgen de inflatieverwachtingen en daarmee de rente”, aldus De Leus. Normaal zouden eerst de verwachtingen moeten toenemen en daarna pas de inflatie. “Dat toont aan dat de centrale banken niet zo veel invloed hebben als ze zouden willen. Recent beloofde de Bank of Japan (BoJ) een inflatie boven haar doel van 2 procent toe te staan. Alleen gelooft niemand haar. Draghi kampt met hetzelfde probleem.”
Tot slot speelt ook het herstel een rol in de stijging van de rentes. Voor veel mensen voelt het zo niet aan, maar eigenlijk gaat het zo slecht nog niet met onze economie. Aben: “De groeicijfers in Europa zijn geen reden om de polonaise te dansen, maar ze zijn wel iets beter dan verwacht. Bovendien doen de jongste vertrouwensindicatoren geloven dat de economie verder aantrekt.”
In de koersen verrekend
De onduidelijkheid rond het beleid van de centrale banken kan nog wel even aanhouden. Dat betekent dat de belegger zich aan nog meer tumult mag verwachten. “De ECB gaat in april niet plots stoppen met haar obligatie-inkopen”, meent Aben. “Maar de verlenging van het programma zit al in de koersen verrekend, terwijl de aankondiging van de geleidelijke afbouw onrust kan veroorzaken.”
Die onrust hoeft niet beperkt te blijven tot de obligatiemarkten. Beleggers die op zoek waren naar rendement gooiden zich de voorbije jaren op aandelen met een stevig en stabiel dividend. Hogere rentes maken die alternatieven minder aantrekkelijk. Op de beurs van Brussel bijvoorbeeld staan de aandelen van de Belgische vastgoedgroepen de jongste tijd onder verkoopdruk. Maar als de economie het goed blijft doen, is dat normaal goed nieuws voor de bedrijven, en dus voor de beurzen.
Tijdelijk of trend
De vraag is of het tumult tijdelijk is, of dat er een stijgende trend achter schuilt die de komende maanden doorzet. Koen De Leus denkt dat de rentes nog wat kunnen stijgen. De econoom kijkt vooral naar de Verenigde Staten. “De Fed zal de rente in december wel optrekken, maar wat volgend jaar? De groei in de Verenigde Staten is relatief zwak. Het is vooral uitkijken of de consumptie, de motor van de Amerikaanse economie, standhoudt, nu de olieprijs stabiliseert. Daardoor valt de oliemeevaller weg, dus zal de koopkracht van de man in de straat minder stijgen.”
Aben kijkt ook in de richting van de ECB. Hij denkt dat Draghi mogelijk het voorbeeld van Japan volgt. BoJ-voorzitter Haruhiko Kuroda belooft niet alleen een hogere inflatie te tolereren, hij pint sinds kort de rente op tien jaar vast op nul. Op papier met een lange looptijd laat hij de rente wel stijgen. Daarmee wordt de rentecurve opnieuw steiler, wat de banken zuurstof moet geven, omdat ze dan weer wat verdienen op beleggingen op erg lange termijn.
Aben vermoedt dat de hogere rentes structureel zijn. “Vergeet niet dat de evenwichtsrente gelijk is aan de nominale groei. Die is vandaag zo’n 2 procent in Europa. In dat opzicht is de rente nog veel te laag en zou een verdubbeling van de Belgische rente naar pakweg 1 procent niet eens abnormaal zijn.”
Supernova
Als de rentes de komende jaren structureel stijgen, is dat niet minder dan een revolutie. De voorbije dertig jaar genoot de belegger van een nooit geziene stierenmarkt, aangevuurd door de immer dalende rente. Een forse renteopstoot zou zo een crash van de obligatiekoersen ontketenen. De invloedrijke investeerder en obligatiekoning Bill Gross sprak onlangs van een supernova die ons te wachten staat. De meest economen en marktstrategen geloven niet dat het zo’n vaart zal lopen en zien niet onmiddellijk een zware verkoopgolf over de obligatiemarkten rollen. Volgens Thiels zijn er gewoon weinig alternatieven voor wie op zoek is naar een relatief veilige belegging: “Eigenlijk is er geen concurrentie voor obligaties.” Bovendien legt de ECB, de grootste koper op de Europese markten, tot nader order een bodem onder de koersen.
De rentes zullen niet plots de stratosfeer inschieten, maar de bodem hebben we gezien. “Zolang de economie blijft herstellen wel”, zegt De Leus. “De expansie is ondertussen wel al zeven jaar oud, wat vrij lang is. We verwachten dat het binnen afzienbare tijd ook weer eens slechter gaat, en dan is het mogelijk dat we nog lagere rentes zien.”
“Je ziet wel dat het plots snel kan gaan, terwijl de meeste voorspellingen uitgaan van een heel geleidelijke stijging”, besluit Thiels. Hij ziet vooral in de Verenigde Staten een risico, maar in een geglobaliseerde wereld is er ook duidelijke samenhang op de obligatiemarkten. “De belegger kon tot nu blind instappen, want de rentes bleven toch dalen. Dat is nu veel onzekerder.”
JASPER VEKEMAN
“De centrale banken hebben niet zo veel invloed als ze zouden willen”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier