Economen, en bankiers in het bijzonder, zijn dol op incentives, bonussen of aanmoedingspremies. Het bewijs dat ze werken, wordt dagelijks geleverd. Geef mooie premies voor zonnepanelen en de burger plundert zijn overheid in heel korte tijd leeg. Toen ik als jonge prof studenten een half punt extra liet verdienen door een extra inspanning, stond ik verbaasd hoeveel studenten die extra inspanning leverden. Met punten als incentive namen ze overduidelijk geen risico’s.
Ik leerde al snel dat als de homo economicus ergens bestaat, het wel aan de universiteit is. Wat iets opleverde, werd meestal gedaan, wat weinig opleverde – zoals sommige lessen bijwonen – werd netjes verwaarloosd. Incentives motiveren, maar het kan een zeer dure methode zijn.
Incentives missen vaak hun doel. Meten is weten. Je moet dus meten wat je wil belonen. En in een complexe omgeving zijn mensen altijd slim genoeg niet om dat te doen wat belangrijk is, maar om dat te doen waarmee een beloning te verdienen is.
In een brouwerij wordt een premie gegeven om leegstaande panden te bestrijden. Het doel is een meer rendabele onderneming, want leegstaande cafés zijn erg duur en slecht voor het imago. Maar als de brouwerij niet oplet, worden slechte uitbaters geplaatst en dat is nog duurder dan leegstand of worden goede panden opzettelijk een tijdje leegstaand gemaakt om de premie te krijgen en zijn de goede sectorvertegenwoordigers gedemotiveerd omdat ze geen premie kunnen verdienen. Want een goede sectorverantwoordelijke heeft gewoon geen leegstaand pand, hij heeft alle problemen geanticipeerd.
En helaas hebben incentives vaak gewoon een pervers effect. Twee Israëlische professoren onderzochten hoe effectief de negatieve incentive was bij ouders die hun kinderen te laat kwamen oppikken uit een dagverblijf. Ze moesten een boete betalen per dag dat ze te laat waren. Wat was het gevolg? De ouders kwamen meer te laat. Elk gevoel van schuld was weg. Gewoon betalen en wegwezen. Wat gewoon sociaal gedrag moet zijn, respect voor de kinderverzorgsters, werd een economische transactie.
Het is in zekere zin nog wat erger. Hersenonderzoekers raken er steeds meer van overtuigd dat beloningen interfereren met je morele oordeel. Zodra je beloont, zwakt de moraliteit af. Geld heeft geen geur. Als je professionals incentives voorspiegelt, beginnen ze vals te spelen. Je moet advocaten, verpleegsters, docenten, tandartsen goed betalen. Maar je moet heel erg nadenken voor je hen per stuk betaalt, of per succes. Denkt u dat het een goed idee is voor ons onderwijs om de proffen te betalen per geslaagde student?
Maar waarom blijven we dan de verhaaltjes slikken dat topbankiers heel grote bonussen moeten verdienen? Banken zijn anders, het zijn geen koekjesfabrieken. Dat geloof ik graag. Maar hoe anders je beroep is, hoe meer je beroep een roeping is, hoe complexer je beroep is, hoe groter de kans dat je incentives niet werken.
Niet alleen gaan die professionals vals spelen, in een minimum aan tijd verlizen ze het aspect roeping uit het oog en stellen ze het aspect geld verdienen centraal. En ik heb aan mijn ziekbed, in de rechtbank en in mijn klaslokaal nog altijd liever iemand die een roeping volgt dan iemand die mij ziet als een uit te persen citroen.
De vraag is dan natuurlijk: hoe motiveer je mensen die je beter niet betaalt per stuk of per klant. Beroepsfierheid is de sleutel. Professionals willen bovenal hun werk goed doen. Ze willen erkenning door hun collega’s. Laat hen boeiende gevallen voorstellen aan hun gelijken. Geef hen professionele hulpmiddelen. Duur speelgoed, want ook in hun ogen is duur vaak beter. Geef hen de kans om professioneel te groeien. Val hen zo weinig mogelijk lastig met administratie.
Het zijn personen, veel meer dan managers, die dol zijn op knechtjes en assistentjes. En betaal hen goed. Want ze zullen wel vergelijken. Dat is niet goedkoop, dat weet ik, maar in een omgeving waar de economen hard roepen op bonussen, blijft niet veel goedkoop.
De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School.
MARC BUELENS
Mensen zijn altijd slim genoeg om niet te doen wat belangrijk is, maar dat waarmee een beloning te verdienen is.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier