“De armen zijn eigenlijk miljarden dollar rijk”

Waarom triomfeert het kapitalisme in het Westen en faalt het overal elders? “Omdat niemand de rijkdom van de armen in de ex-Sovjet-Unie en de ontwikkelingslanden aanboort,” vindt Hernando de Soto.

Vanuit zijn hotelkamer in Caïro kijkt Hernando de Soto neer over de duizenden daken en steegjes in de Egyptische hoofdstad. “241 miljard dollar! Dat is de waarde aan gebouwen alleen in de Nijlmonding. Dat bedrag is 50 keer groter dan het totaal aan buitenlandse investeringen tijdens de voorbije 200 jaar in Egypte, de Aswan-dam inbegrepen.”

De Soto en zijn ploeg inventariseerden huis per huis het patrimonium van de armen. “Samen bezitten ze 241 miljard dollar, maar ze beseffen het zelf niet en de Egyptische regering evenmin.” Dat bedrag is meer dan het zesvoud van alle spaargelden in het formele bankcircuit, zo’n 30 keer de marktwaarde van de 746 op de beurs van Caïro genoteerde ondernemingen en 116 keer groter dan de opbrengsten uit de privatisering van 63 staatsbedrijven. De Soto wil dat slapend kapitaal tot leven wekken, net zoals hij dat de voorbije tien jaar in zijn geboorteland Peru heeft gedaan.

Eigendomstitels voor de armen

De hefboom daarvoor is de toekenning van eigendomstitels aan de armen en ze vertrouwd maken met ‘het mysterie van het kapitaal’. In zijn Millennium Special bestempelde Time Magazine Hernando de Soto als een van de vijf belangrijkste vernieuwers van de eeuw. The Economist rangschikte in 1992 zijn Instituut voor Vrijheid en Democratie in Lima als de tweede belangrijkste denktank ter wereld.

Hernando de Soto: “Europa en de Verenigde Staten, ook Japan en zijn voormalige kolonies Taiwan en Zuid-Korea hebben de basismechanismen om kapitaal uit bezit te puren en te vermenigvuldigen zodanig verinnerlijkt dat ze vanzelfsprekend zijn geworden. Jullie staan er niet meer bij stil hoe dit complex systeem ontstaan is.”

Volgens de Soto zijn ontwikkelingsorganisaties blind voor dit proces omdat ze bezig zijn met ‘armoedebestrijding’. Ook de gevestigde banken hebben er geen oog voor, “want de bankiers die bij de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds over de vloer komen, hebben andere, grootsere plannen.” Nochtans is het scheppen van toegevoegde waarde uit papier op basis van wettelijk erkende activa en binnen een betrouwbaar legaal kader, dé basisvereiste om een economie uit de startblokken te krijgen. “Omdat we dat aspect verwaarloosd hebben toen de Berlijnse Muur viel, zwelt de vijandigheid tegen het kapitalisme in het vroegere Oostblok aan. Ook in het Zuiden. En dat is gevaarlijk, want er is momenteel geen werkbaar alternatief voor het westerse vrijemarktdenken.”

Verzet tegen globalisering

De globalisering blijft beperkt tot een clubje van rijke landen en hun raderwieltjes van geprivilegieerde elites in de overgangseconomieën. Iedereen negeert de essentiële tandwielen om die overgang voor de overgrote meerderheid van de bevolking mogelijk te maken. Met als gevolg dat het kapitalisme in die landen dreigt te ontsporen en steeds meer tegenkrachten oproept. De Soto verwerpt de gedachte dat het markt- en vooruitgangsdenken uitsluitend westers zouden zijn of haaks staan op lokale culturen in Afrika, Azië, Latijns-Amerika of in de ex-sovjetrepublieken.

De Soto: “Uiteraard spelen cultuurverschillen een rol, maar ondernemerschap en de wil om vooruit te komen zijn zonder twijfel universeel. Onze ervaring in sloppenwijken en met kleine boeren leert dat geregistreerd eigendomsbezit snel krachten ontketent die naar hogere productiviteit en meer welvaart leiden. In essentie steunt dit op wettelijke documenten en legale systemen waarin waarde vervat zit en beschermd wordt.” Voor De Soto is precies dat de belangrijkste bijdrage van het Westen aan de wereldbeschaving. “Op basis daarvan zijn jullie voortdurend bezig met additionele welvaartscreatie. De overige 5 miljard wereldbewoners kunnen dat even goed, maar ze moeten het basisinstrumentarium ontdekken en de mechanismen ervan leren beheersen.”

In de meeste overgangseconomieën bevindt 70% tot 80% van het vastgoed zich buiten het formele eigendomssysteem. De informele economische activiteit draait er rond dezelfde percentages. Het ene is echter gebonden aan het andere. Microkredietverschaffers aan de armen, zoals Grameen Bank, dragen hun steentje bij. Maar in de meeste landen waar microkredietfinanciering bestaat, vertegenwoordigt hun inbreng nauwelijks 0,5% van de totale kredietmarkt. “Daarmee krijg je de 85% van de Egyptische ondernemers die in de informele economie zitten en voor 70% tot 80% van de tewerkstelling zorgen niet in een hogere versnelling. Met eigendomstitels wel.”

In 1987 publiceerde De Soto ‘The Other Path, the Invisible Revolution in the Third World’. Het vervolg, ‘The Mystery of Capital’, verschijnt in het voorjaar bij Spectrum in het Nederlands.

erik bruyland