“De armen hier moeten niet opdraaien voor de armsten van de wereld”

Bob Cools zag als burgemeester van Antwerpen het Vlaams Blok groeien. Vandaag is hij op zijn zeventigste doctor in de Politieke Wetenschappen geworden. En praat hij als een échte socialist over het moeilijke samenleven van allochtonen en autochtonen, en de rol die het bedrijfsleven daarin kan spelen.

Vanuit zijn flat op de achtste verdieping kijkt Bob Cools uit op heel wat groen, maar de bomen kunnen niet alle industriële installaties van de Antwerpse haven verbergen. Een gewoon appartement in een gewone blok op de Antwerpse Linkeroever. Bob Cools is een echte partijsocialist. “Ik heb veel afgedragen aan de partij en mijn vrouw heeft niet gewerkt,” zegt hij, lichtjes bitter.

Bob Cools stond onlangs weer in de schijnwerpers. Een krasse zeventiger die een doctoraat in de Politieke Wetenschappen haalt, is inderdaad uitzonderlijk. Bovendien was het thema – samenlevingsmoeilijkheden in probleemsteden als Antwerpen, Rotterdam, Rijsel en Manchester – een schot in de roos. Zeker in tijden waarin Rotterdam zijn stadspoorten sluit voor mensen die niet voldoende verdienen.

In zijn doctoraalscriptie schuift Cools het principe van ‘wonen naar leefstijl’ naar voren als een oplossing. “Als je in de sociale huisvesting verplicht bent om mensen op een lijst te zetten en ze op chronologische basis een appartement te geven wanneer er een plaats vrijkomt, dan geeft dat botsingen,” aldus de ereburgemeester. “Je moet in de sociale huisvesting mensen de kans geven om te wonen op de plek die het best bij hun leefstijl past.”

TRENDS. In Rotterdam moet je 20 % meer verdienen dan het minimum om nog in de stad te mogen wonen. De Antwerpse CD&V-schepen Marc Van Peel vindt dat een goed idee voor Antwerpen-Noord. Staat u daar ook achter?

BOB COOLS. “Die maatregel is een aanvulling op een bestaande bestuursovereenkomst. Het is fout om dat ene punt eruit te halen. We hebben in België zo’n ingewikkelde bureaucratische maatregel trouwens niet nodig. We hebben voor asielzoekers de spreidingswet. Het probleem is dat die niet wordt toegepast. Mensen worden aan een OCMW toegewezen, maar gaan daar nooit naartoe. Ze vestigen zich in Antwerpen, Brussel of Luik, enkelen ook in Gent. Waarom? Omdat Knokke bijvoorbeeld geen plaats zou hebben. Bent u ooit al eens buiten het toeristische seizoen in Knokke geweest? En wie zijn de slachtoffers? De mensen in de samenlevingswijken. We moeten stoppen met op bepaalde plaatsen op continue wijze mensen vanuit de hele wereld binnen te brengen.”

Is die instroom van nieuwe migranten de reden voor het oplopende racisme?

COOLS. “Er zijn twee soorten spanningsvelden die tot racistisch gedrag leiden: een gevoel van identiteitsverlies en een gevoel van ongelijke behandeling. We moeten het ongelijkheidsracisme prioritair aanpakken. Het gaat om het gevoel van: ‘Waarom moeten er altijd híér maar mensen bij komen? Waarom komen de nieuwe migranten niet in de betere buurten? Dit stigmatiseert onze buurt, ons patrimonium daalt in waarde en we voelen ons hier niet meer thuis. ‘

“Bij het identitaire racisme worden de mensen in probleemwijken de reden voor anderen die daar niet wonen om zelf xenofoob gedrag te gaan vertonen. Ik noem dat olievlekvrees, ingegeven door gettoschrik. In de groene rand van Antwerpen haalde het Vlaams Blok 25 %.

“De instroom van nieuwe migranten stoort ook de oorspronkelijke gastarbeiders. Het weinige werk dat ze hebben, verliezen ze alweer. Ze voelen zich onbruikbaar. Dat is een verschrikkelijk gevoel. Dat is het tweede actieterrein: het ombuigen van die onbruikbaarheid door op een drastische wijze werkgelegenheid te creëren.

“In Noord-Frankrijk hebben ze daarvoor ‘les zones franches’ opgericht, fiscale vrijzones. Werkgevers die jongeren van zestien tot 22 jaar aanwerven die in een probleemgebied wonen, krijgen de helft van het loon gedurende vijf jaar terugbetaald. Dat kan voor drie jaar verlengd worden. Daarnaast wordt in die gebieden de winst gedefiscaliseerd. En ten slotte zijn er premies voor zelfstandigen die een activiteit opstarten die werkgelegenheid creëert. Dat systeem is onder president Jacques Chirac ingevoerd. Het heeft veel mensen weer aan het werk gezet, maar de socialisten hebben die maatregel weer opgeschort omdat ze hem discriminerend vonden.”

Is zoiets in België mogelijk?

COOLS. “Neen. Alle samenlevingsproblemen zijn horizontale problemen en de openbare besturen werken allemaal verticaal. En dan snijdt de federalisering er nog eens tussen. Communautaire gevoeligheden zijn een obstakel voor de oplos-singen. Maatregelen zoals de ‘zones franches’ zijn hier niet mogelijk. Daarom stel ik voor een intergewestelijk agentschap in het leven te roepen.”

Er staan 72.000 mensen op de wachtlijst voor een sociale woning en er worden maar 4000 woningen per jaar gebouwd. Zo gaat het nog lang duren.

COOLS. “Er zijn inderdaad 72.000 kandidaten, maar vandaag is het onmogelijk om te berekenen wat de behoefte is van morgen. Precies wegens die instroom van nieuwe migranten. Vorig jaar hebben we voor 70 % aan allochtonen verhuurd. Hoe kun je vandaag nog een prognose maken als je aan de hele wereld verhuurt? Toenmalig minister Jaak Gabriëls ( VLD) heeft in januari 2002 een circulaire uitgevaardigd die ons verplicht om ook mensen die in een asiel- of regularisatieprocedure zitten een woning toe te wijzen. Sindsdien worden de maatschappijen overspoeld door mensen die in sommige gevallen zelfs een papier hebben dat ze niet op het Belgische grondgebied mogen verblijven.

“De sociale huisvesting is hier een marginale sector. In Nederland is sociale huisvesting 37 % van het patrimonium, in Groot-Brittannië 21 %, in Frankrijk 18 %, in België 7 % en in Vlaanderen 6 %. 71 % van de Vlamingen is eigenaar van zijn woning; dat is het hoogste cijfer in Europa. En dan staat die Steve Stevaert maar te sjauwelen dat iedereen zijn huis moet hebben.”

Kun je met publiek-private samenwerkingen (PPS) niet meer woningen bouwen in een sneller tempo?

COOLS. “Ik ben er principieel niet tegen. Maar het systeem van de individuele huursubsidie is veel eenvoudiger. In alle landen rondom ons bestaat dat. Vanaf een bepaald inkomen moet je minder huur betalen dan de basisprijs. In het buitenland passen die subsidies het verschil bij; in België doen de socialehuisvestingsmaatschappijen dat. Daardoor staat het water de maatschappijen tot aan de lippen. 70 % van de huurders leeft van een vervangingsinkomen. We moeten dus maximale bedragen van huurcompensatie betalen.

“Een bijkomend voordeel van de huursubsidie is dat je ze ook kunt gebruiken om een woning van een privé-eigenaar te huren. Dat maakt de armen niet louter afhankelijk van de sociale huisvesting.

“Ik zie liever iets tot stand komen zoals in Manchester. Men heeft in Groot-Brittannië negen Regional Development Agencies ( RDA). Zo’n RDA kan een bedrijf oprichten, waarin de particuliere sector een verplichte partner is. In Manchester is dat East Manchester Ltd., initiatiefnemer van het grootste project van stadsherwaardering dat ik ken (zie kader op blz. 44). Een East Manchester-operatie zou ik hier ook durven te wagen. Als je dat koppelt aan een ‘zone franche’, dan komen we ergens.”

U lanceert nu allerlei oplossingen voor problemen die u als burgemeester toch had moeten zien aankomen?

COOLS. “Ik stootte op twee problemen. Bij de vormgeving van de verplichte fusie met de voorsteden was er heel wat politieke en administratieve tegenwerking. Dat vergde moeite en tijd. Bovendien veroorzaakte die fusie een financiële put. Die hebben we uiteindelijk weggewerkt.

“In de jaren tachtig werden we voor het eerst geconfronteerd met het Blok-verschijnsel. Hun militanten gooiden voortdurend olie op het vuur met acties tegen criminaliteit, moskeeën, verkommerde buurten en alles wat zich in de verpauperde buurten voordeed. Het Blok past perfect de raad van Jean-Marie Le Pen toe: ‘laat het thema van les bougnoules nooit los!’ Intussen keek de rest van Vlaanderen passief toe en bestempelden andere politici dit wat meewarig als een typisch Antwerps fenomeen. Het was niet hun probleem. We kregen nergens gehoor, laat staan financiële middelen om het ongenoegen te kunnen aanpakken.”

En toen kwam de eerste Zwarte Zondag…

COOLS. “Er werd een hoop maatregelen gespuid, maar ze haalden niets uit. Met subsidies werden wat sociale woningen opgeknapt en straten heraangelegd, maar investeringen in arbeidsprojecten kwamen er niet. Ook zou er meer politie op straat komen. Zullen we samen eens naar Stuivenberg gaan om er de agenten te tellen? Hier op de rustige Linkeroever zag ik ze onlangs nog met hun fietsjes door de bossen rijden, maar in de volkswijken blijven ze liever weg.”

Volgens sommigen – ook in uw partij – zullen we in de toekomst wat blij zijn met de migranten, omdat ze het enige antwoord zijn op de vastgelopen leeftijdspiramide.

COOLS. “Dat verhaal klopt niet. Ook VN-secretaris-generaal Kofi Anan propageerde voor het Europees Parlement ‘managed immigration’ als hulp voor de ‘aging societies’ in het Westen. ( nvdr – Cools diept een document op en declameert in Oxford-Engels:) ‘The vast majority of migrants are industrious, courageous, and determined. They don’t want a free ride. They want a fair opportunity. They are not criminals or terrorists. They are law-abiding. They don’t want to live apart. They want to integrate, while retaining their identity. ‘

“Prachtig geformuleerd, maar fout. Migranten worden wél aangetrokken door de free ride: het OCMW. Een realiteitstoets dringt zich op. Begin dit jaar onderzocht de Nederlandse Commissie Onderzoek Integratiebeleid het fenomeen van de gastarbeid. Daar lees ik heel wat anders. ‘De Commissie constateert dat de voordelen van gastarbeid aanvankelijk vooral terechtkwamen bij werkgevers. Door een combinatie van onvoldoende integratie en vervolgmigratie, is het economische rendement van immigratie voor de samenleving als geheel verwaarloosbaar. ‘”

Het idee dat de migranten binnen 20 tot 30 jaar onze sociale zekerheid helpen financieren, is dus verkeerd?

COOLS. “Leg me eens uit hoe dat kan? Tel 20 tot 30 jaar bij de gasten die vandaag in Antwerpen rondkuieren. Ze zijn dan zo’n 40 tot 50 jaar. Waar zouden ze het werk leren om ooit te kunnen bijdragen aan de sociale zekerheid? En de situatie verergert. De groep onbruikbaren wordt permanent aangevuld door Oost-Europeanen, die in Antwerpen 11 % van de migranten uitmaken. Allemaal ‘asielzoekers’. Net of er nog een burgeroorlog bezig is in de Balkan en of Albanië nog onder de knoet ligt van het ijzeren regime van Enver Hoxha. De kinderen en kleinkinderen van de oorspronkelijke gastarbeiders hebben recht op begeleiding en werk, maar deze groep kunnen we niet blijven ondersteunen.”

Is dat geen socialisme?

COOLS. “Het is niet socialistisch als de armen hier moeten opdraaien voor de armsten van de wereld. Iets minder dan de helft van de asielzoekers komt in Antwerpen terecht en één op de drie zit in de sociale huisvesting. Dáárvoor hebben wij, socialisten, die overheidsdienst niet opgericht. Hele appartementsblokken stemmen voor de partij die van alle partijen het verst van onze idealen staat.”

Wordt het Blok na 13 juni sterker?

COOLS. “Zolang die partij een voedingsbodem – olievlekvrees ingegeven door gettoschrik – heeft, maakt ze in Vlaanderen vooruitgang. Vooral rond Antwerpen vrees ik het ergste.”

U stemt toch nog SP.A?

COOLS. “Uiteraard. Maar ik stem alleen voor mensen die effectief zullen gaan zetelen. Mia De Vits, bijvoorbeeld.”

U bent doctor, hebt al een aantal diploma’s en ik verdenk u ervan dat u af en toe een boek leest. Voelt u zich nog thuis in de partij van ‘babes’, die geleid wordt door een populist?

COOLS. “We hebben populaire mensen zoals Stevaert nodig. Maar ook mensen die de voorzitter met ideeën voeden. De denkers werken echter in de kabinetten, ver van de partijtop. Het parcours du combattant – starten met het bussen van folders en langzaam doorgroeien in de partij – is verdwenen. We hebben veel kartonnen mandatarissen zonder enige achterban, die bij de minste rimpeling van de politieke kaart verdwijnen. Vroeger waren de militanten verenigd in de partij. Vandaag tellen enkel de kiezers en die zijn met voorzitter Stevaert verbonden via de televisie. En wie controleert nu de wijken? Juist, de mannen van het Vlaams Blok.”

Onder impuls van uw opvolger Monica De Coninck worden de ziekenhuizen geresponsabiliseerd door er aparte vzw’s van te maken. Een goede zaak?

COOLS. “Neen. De ziekenhuizen in een vzw kappen, is een louter financiële operatie. De stad neemt wel de historische schulden over, maar moet nooit meer bijspringen voor de ziekenhuizen. Nu al is zeker dat ze meer schulden zullen maken. En wie is de dupe? Het personeel, dus ook de patiënten. Ik hoor dat er een piste bestaat om het OCMW-ziekenhuis in de wijk Stuivenberg te sluiten. Verdomme, we hebben enkele jaren geleden zwaar geïnvesteerd in de modernisering van het gebouw. Dat ziekenhuis is de belangrijkste werkgever van een van de kansarmste buurten van Antwerpen, rechtstreeks maar ook via allerhande nevenbedrijfjes als bloemenwinkels, bakkers en dergelijke.”

De Coninck stootte bij haar aantreden op een ontransparante boekhouding en vond heel wat lijken in de kast, zegt ze.

COOLS. “Het is erg onkies om uit te halen naar je voorganger. Wij waren wettelijk verplicht om een inderdaad minder transparante administratieve begroting te voeren, terwijl onder haar bestuur de regels veranderden. Ik zal er eerstdaags eens langsgaan. Ik wil die lijken wel eens zien.”

Hans Brockmans – Guido Muelenaer

“We moeten stoppen met op bepaalde plaatsen mensen vanuit de hele wereld binnen te brengen.”

“In de Franse ‘zones franches’ krijgen werkgevers die jongeren uit een probleemgebied aanwerven, de helft van het loon terugbetaald.”