De Amerikaanse middenklasse wordt bedreigd

“I’ve got a job working construction / at the Johnstown Company / but lately there ain’t been much work / on account of the economy. ” Zo vertaalde Bruce Springsteen in 1980 de Amerikaanse malaise in zijn wereldhit “The River”. Dat nummer had net zo goed vandaag geschreven kunnen zijn, ware het niet dat de situatie op de Amerikaanse arbeidsmarkt vandaag een pak zorgwekkender is dan begin jaren tachtig.

Wie in 1982 zijn baan verloor, zat gemiddeld 15 weken zonder werk. Vandaag zit de gemiddelde nieuwe werkloze al 32 weken thuis. Ook het herstel van de arbeidsmarkt valt nu veel zwakker uit. Toen de arbeidsmarkt begin 1983 eindelijk herstelde, kwamen er het eerste jaar 3,5 miljoen nieuwe banen bij: meer dan er tijdens de hele recessie verloren waren gegaan. Vandaag zijn er een miezerige 600.000 nieuwe banen bijgekomen en zijn er nog altijd 7,7 miljoen jobs minder dan voor het begin van de crisis.

De Amerikaanse arbeidsmarkt is niet gemaakt voor deze omstandigheden. De huidige situatie vormt dan ook een breuk van het sociale contract tussen de Amerikaanse middenklasse en de politiek. De flexibiliteit van uitgerekend die middenklasse gaf de afgelopen decennia de Amerikaanse arbeidsmarkt immers haar aura van onkwetsbaarheid. Van haar werd mobiliteit, flexibiliteit en maximale beschikbaarheid verwacht en dat alles voor een loon dat zelfs nauwelijks de inflatie bijhield. Het gevolg was dat de middenklasse de aansluiting met de groei van de hogere inkomens volkomen miste.

De combinatie van universitaire opleidingen van wereldklasse en gebrekkige vak- en middenopleidingen hebben de ongelijkheid op de arbeidsmarkt steeds verder uitvergroot. Hoogopgeleiden zagen hun jobkansen en loonpakket de afgelopen decennia sterk toenemen terwijl de middenklasse werd geplet tussen een gebrekkig opleidingsniveau en steeds hogere jobvereisten.

Amerikaanse politici waren zich bewust van het probleem maar kozen in plaats van structurele oplossingen voor de quick fix: krediet! De vlotte beschikbaarheid van krediet werd een staatszaak. Zo kochten Amerikaanse politici decennia lang sociale vrede af. Zolang de middenklasse zich een groter huis, een tweede auto en een derde televisie kon veroorloven, kon minstens de schijn van sociale vooruitgang worden opgehouden. Dat was uitstel van executie. Kredietverlening met als onderpand de penibele toekomst van een structureel bedreigde middenklasse is een aflopend verhaal.


Voor hele delen van de middenklasse is samen met de huizenmarkt ook de Amerikaanse Droom uit elkaar gespat. Zelfs de vaak geroemde jobmobiliteit staat onder druk. Een hypotheek die groter is dan de nog resterende waarde van het vastgoed betekent een financiële molensteen die het onmogelijk maakt te verhuizen naar oorden met meer of betere banen.

De invoering van de fel bevochten gezondheidszorg is een tweede element dat weegt op de jobkansen van de middenklasse. In tegenstelling tot vroeger moet nu voor elke nieuwe werknemer een ziektekostenpolis worden afgesloten. Hoewel dat goed nieuws is voor wie al een baan heeft, doet het werkgevers twee keer nadenken vooraleer ze iemand vast in dienst nemen. Voor iemand wiens vaardigheden op zich al tot het uiterste werden gerekt, betekent dat het verschil tussen een vaste baan en een permanent verblijf in de werkloosheid.


Ook vandaag luisteren Amerikaanse politici aandachtig naar hun ongeruste kiezers uit de middenklasse, zeker met verkiezingen in het verschiet. Protectionisme is een manier om middle class America opnieuw aan een baan te helpen, maar het is opnieuw een quick fix die zich nog sneller tegen de volledige Verenigde Staten zal keren.

Permanent langere werkloosheidsuitkeringen vormen ook geen oplossing. Het probleem zit hem dan ook niet in een gebrek aan banen, wel in een gebrek aan vaardigheden en opleiding. Dat vereist een grondige hertekening en zelfs herfinanciering van het onderwijssysteem, waarvan de eerste effecten pas over jaren zichtbaar zullen zijn. En precies daar wringt het schoentje: een situatie die gedurende decennia is ontspoord, los je niet van vandaag op morgen op, laat staan dat je de onzekerheid van de middenklasse snel kan wegnemen. “Meer geld voor onderwijs!” of “Minder geld naar de veel te grote overheid!”. Een keer raden met welke slogan je in november het makkelijkst verkozen raakt?

Peter De Keyzer, chief economist van Petercam