Cyprus: een taboe doorbroken

Met het akkoord over Cyprus is een taboe doorbroken dat hardnekkig woekert sinds het uitbreken van de eurocrisis: dat een grootbank niet zou mogen omvallen.

Jeroen Dijsselbloem, de Nederlandse voorzitter van de Eurogroep, maakte gisteren duidelijk wat één van de belangrijkste elementen in het akkoord over Cyprus is: banken kunnen omvallen. Ook grootbanken. Hij suggereerde dat het akkoord een model van aanpak is, en stelde dat in het geval een bank in de problemen komt, “dan gaan we spreken met de aandeelhouders en de obligatiehouders, we vragen hun bij te dragen in de herkapitalisatie van de bank, en als het nodig is (vragen we dat ook aan) de niet-verzekerde depositohouders (die meer dan 100.000 euro op de rekening hebben staan).”

Dijsselbloem nuanceerde zijn uitspraken nadien, maar sowieso is met het akkoord over Cyprus een taboe doorbroken dat hardnekkig woekert sinds het uitbreken van de eurocrisis: dat een grootbank niet zou mogen omvallen. In Cyprus komt er een regelrechte ontmanteling van Laiki-Bank, de tweede grootste bank van het land. Zij die er meer dan 100.000 euro op een rekening hebben staan, riskeren zowat alles te verliezen boven dat bedrag. Dit zou 4,2 miljard euro moeten opbrengen. De rest van de schade, die onder meer voortvloeit uit onbezonnen leningen aan de Griekse Staat, wordt overgedragen op die andere grote Cypriotische bank, Bank of Cyprus, waar de grote spaarders “ongeveer 30 procent” zouden verliezen. In totaal moet Cyprus zo 5,8 miljard euro vinden in de financiële sector. Daarbovenop krijgt het een lening van 10 miljard euro van belastingbetalers in andere landen, verstrekt via het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM) en het IMF. Als gevolg van de herstructurering in de bankensector, kan de Cypriotische economie dit jaar met 5 tot 10 procent krimpen, stellen we met Open Europe, wat de staatsschuld relatief nog vergroot en zo tot 148% van het BBP kan doen klimmen. Stabiel is anders.

Er komen bovendien beperkingen op het vrij verkeer van kapitaal vanuit Cyprus. Op zich is dit illegaal, tenzij ze tijdelijk zijn. In het geval van Ijsland zijn ze er nog steeds dus zal het voor Cyprus anders zijn? Het doet alleszins de vraag rijzen of een euro in Cyprus dan wel nog dezelfde waarde heeft als een euro elders, gezien de beperkingen op wat men met het geld kan doen.

Het is allemaal vrij onvermijdelijk: de Duitse verkiezingen komen er aan binnen een half jaar. Niet echt een goede timing voor een “belastingparadijs” waar veel rijke – en ook minder rijke – Russen hun vermogen onderbrengen om hulp te vragen aan onze Oosterburen. Aan de ene kant wil Angela Merkel ten allen prijze economische onzekerheid vermijden, maar aan de andere kant kan ze ook niet zomaar zonder enige voorwaarde miljardensteun toekennen. De prijs die Cyprus betaalt is dat het zijn bankensysteem, het hart van zijn economie, moet amputeren.

In de zomer van 2011 leidde een soortgelijke ingrijpende beslissing tot een domino – effect binnen de eurozone. De Europese leiders beslisten in juli 2011 immers dat aan investeerders in Grieks overheidspapier gevraagd zou worden om een “vrijwillig” verlies te nemen op hun investeringen. Als gevolg daarvan trokken investeerders hun geld terug uit Italië en Spanje. De intrestvoeten die beide landen moesten betalen om zich te herfinancieren schoten de hoogte in, de ECB reageerde door hun staatspapier op te kopen en schreef brieven aan Italië met beleidsinstructies die onmiskenbaar de voorwaarden voor de ECB – steun duidelijk maakten. Het leidde tot het aftreden van Silvio Berlusconi, die werd vervangen door voormalig Eurocommissaris Mario Monti, die op het verhogen van belastingen na niet veel bereikte en de verkiezen dit jaar met glans verloor. De ECB slaagde er met 1 miljard euro aan LTRO – leningen aan grootbanken in december 2011 en februari 2012 niet in om de situatie te kalmeren. Dat gebeurde slechts als gevolg van de – loutere- belofte van ECB – voorzitter Mario Draghi in September 2012 dat de ECB landen in de problemen zou helpen via een nieuw ondersteuningsprogramma, genaamd “Outright Monetary Transactions” (OMT). Zonder ook maar een euro uit te geven wist Draghi daardoor de markten te kalmeren. Hij weet echter zeer goed dat zijn belofte vroeg of laat wordt getest. Als een land zoals Italië dan OMT-steun wil ontvangen, moet onder meer het Duitse parlement zijn instemming geven. Met de rug tegen de muur komt die er dan wel, maar het zal koren op de molen zijn van de Duitse tegenstanders van de eenheidsmunt. Zeker met de nieuwe cijfers van de Bundesbank in het achterhoofd dat het private mediaan-vermogen van de Italianen maar liefst drie keer zo hoog zou zijn als dat van de Duitsers.

Cyprus zal ondertussen wel overeind worden gehouden dankzij het systeem van “Emergency Liquidity Assistance” (ELA), waarbij de ECB toelaat aan de Cypriotische Centrale Bank om zelf euro’s te lenen aan Cypriotische banken. Het is een beproefde strategie om ver weg van nationale parlementen financiële noodsteun te organiseren, ook voor Griekenland. Want ook al zijn het de Cypriotische Central Bank en Staat die uiteindelijk voor eventuele ELA-verliezen moeten opdraaien, is het toch de Europese belastingbetaler die die laatsten boven water houdt. Laiki-Bank heeft zo 9 miljard euro aan dergelijke leningen openstaan die nu worden overgenomen door Bank of Cyprus. Maar men zal dus lustig voortdoen daarmee.

Naar schattingen de helft van wat op rekeningen van Zuid-Europese banken staat is niet gedekt door de – zogenaamd – Europese garantie van spaartegoeden tot 100.000 euro, die na het debacle van verleden week nu opeens wel rotsvast zou zijn. Wat zullen de eigenaars van dat geld nu doen? Komt er een nieuwe transfer van kapitaal uit Zuid-Europa op gang? Het zou de veelgeplaagde Zuid-Europese bankensector nog dieper in de problemen duwen. Ondertussen zijn er al nieuwe geruchten te horen over mogelijke een derde ronde van gigantische LTRO – noodleningen aan banken. De moedige maatregel om een bank te laten falen zou op die manier onmiddellijk al weer worden gecompenseerd door een zoveelste riskante interventie van de ECB.

Cyprus en bij uitbreiding de rest van Zuid-Europa zitten hoe dan ook nog steeds met een overgewaardeerde munt en schuldenberg die de zo noodzakelijke economische groei verhinderen. Alternatieven voor noodleningen en verkapte fiscale transfers, het recept dat nu reeds sinds 2010 faalt, werden tot voor dit weekend nog niet overwogen. Nu men bereid is banken overkop te laten gaan, riskeert men besmetting. Toch is het nodig door te bijten. Ook andere taboe’s moeten sneuvelen. Schulden die toch nooit zullen worden terugbetaald moeten worden afgeschreven, en ook banken in Noord-Europa zullen daarom moeten delen in de pijn. Zuid-Europese landen, inclusief Frankrijk, moeten hun concurrentiekracht herstellen door de arbeidsmarkt, lonen en prijzen te liberaliseren en te snijden in de overheidsuitgaven. Als dat niet lukt, herbekijken we best ook het taboe dat rust op het bijeenhouden van de eenheidsmunt.

Pieter Cleppe vertegenwoordigt de onafhankelijke denktank Open Europe in Brussel. www.openeurope.org.uk