Crisis bedreigt de toekomst van groenteveilingen

Naast de groentetelers zijn de veilingen de grootste slachtoffers van de historisch lage prijzen voor sla en tomaten dit jaar. Maar er is meer dan alleen maar de financiële impact. De crisis ondermijnt immers ook de solidariteit tussen de telers, waardoor sommigen de toekomst van de veiling in vraag stellen.

De cijfertjes van de veilingklok van Roeselare tikken vliegensvlug weg. 30 cent, 25 cent, 20 cent, 19 cent… In de tribune volgen de aanwezige aankoopverantwoordelijken van supermarkten en exportbedrijven lusteloos het snel bewegende lichtje. Zelfs tegen deze spotprijzen zijn ze niet geïnteresseerd in een partij blozende tomaten. Bij 13 cent stopt de klok. Niet dat er opeens een koper is opgedoken. Uit vrees voor nog meer prijsafkalving heeft de veilingdirectie besloten om het blok tomaten uit de handel te nemen.

De ineenstorting van de prijzen voor tomaten en sla, samen goed voor zowat de helft van de omzet in de groentesector, is niet alleen slecht nieuws voor de telers. Ook de veilingen krijgen harde noten te kraken, want de lage prijzen snijden ook in hun inkomsten. Zij factureren aan de klanten en storten daarna het bedrag, waarop zij een commissie van ongeveer drie procent afhouden, door aan de betrokken telers. “Ondanks een aanvoerstijging van vijf procent zal onze omzet dit jaar met 25 à 30 procent dalen tot iets boven 100 miljoen euro,” zucht Noël Keersebilck, algemeen directeur van de REO-veiling in Roeselare. “Nog een geluk dat we een vrij gediversifieerd aanbod hebben, want anders zouden de klappen nog harder aankomen.” Ook bij de Mechelse Veilingen, met een omzet van 250 miljoen euro de grootste veiling in ons land, houden ze rekening met een vergelijkbaar omzetverlies.

Coöperatief systeem wankelt

Ondanks dit annus horribilis dreigen onze veilingen niet meteen in troebele financiële watertjes terecht te komen. Op hun balansen blinkt er namelijk nog een gezond speklaagje – de solvabiliteitsratio van de drie grootste groenteveilingen schommelt rond 30 % – dat de voorbije jaren werd opgebouwd. Om de tering naar de nering te zetten, moet directeur Chris De Pooter van de Mechelse Veilingen zijn beleid toch een beetje bijsturen. “We zullen een aantal investeringen een jaartje uitstellen, maar dat is minder belangrijk. Het vijfjarenplan voeren we onverkort uit, want we blijven in de toekomst van de sector geloven.”

Eerder dit jaar kondigde ook Noël Keersebilck van REO aan fors te zullen investeren in een nieuw computergestuurd traceersysteem en een grote koelruimte. Prijskaartje: 11 miljoen euro. “De financiering is rond en die plannen worden zoals voorzien uitgevoerd,” klinkt de 57-jarige landbouwingenieur vastberaden.

Zorgt de crisis in de tuinbouwsector niet meteen voor onoverkomelijke financiële problemen bij onze veilingen, toch zijn ze in Mechelen en Roeselare beducht voor een veel grotere bedreiging die rechtstreeks de fundamenten van het coöperatieve systeem aantast. Het gemor bij de telers zwelt namelijk aan, want ze moeten lijdzaam toezien hoe ook de veiling er niet in slaagt om dit jaar de prijs van hun tomaten boven de kostprijs te tillen. Telers die het water aan de lippen hebben, proberen dan ook steeds vaker een stuk van hun productie rechtstreeks te verkopen in de hoop een betere prijs te krijgen. In principe zijn de aangesloten telers nochtans verplicht om hun volledige productie via de veiling te vermarkten, een klein percentage thuisverkoop aan particulieren niet te na gesproken. “De afvalligen zijn onze grootste concurrenten en in moeilijke tijden worden die talrijker,” moet Noël Keersebilck van REO schoorvoetend toegeven.

Een doorn in het oog van sommige ambitieuze telers is het feit dat de veilingdirecties blijven zweren bij de blokverkoop. De totale aanvoer van groenten wordt hierbij in grote blokken van dezelfde kwaliteit opgedeeld, waarna de opbrengsten gelijkmatig verdeeld worden over de betrokken telers. Dit systeem sluit de zogenaamde één-op-één-contracten uit. Een individuele relatie tussen één teler en één klant strookt, alvast volgens de veilingdirecties, niet met het coöperatieve gedachtegoed. Dit houdt echter ook in dat een teler die extra inspanningen wil leveren om te voldoen aan een specifiek lastenboek van een klant daarvoor niet kan rekenen op een extra vergoeding. “Met Flandria creëerden de veilingen een eigen merk en de lastenboeken hiervan voldoen wel degelijk aan de eisen van de klanten,” gooit Chris De Pooter op. “Telers die zich aan deze lastenboeken aanpassen, kunnen rekenen op een extra vergoeding.”

Gijzeling door de veiling?

Ontevreden met de gang van zaken bij de Mechelse Veilingen, scheurde zowat vijf jaar geleden een dertigtal telers zich af. Samen richtten zij de coöperatieve vennootschap Greenpartners op die haar hoofdkwartier heeft op een boogscheut van het immense veilingcomplex in Sint-Katelijne-Waver. De veilingklok werd hier verbannen en de ondernemende telers probeerden de banden nauwer aan te halen met hun klanten. Het vernieuwende concept lijkt kans op slagen te hebben want vorig jaar klokte de omzet al af op bijna 29 miljoen euro, terwijl er nu al elk jaar een kleine winst op de resultatenrekening verscheen.

Toch is ook Greenpartners niet immuun voor de desastreuze marktomstandigheden en krijgt ook hier de omzet klappen. Al lijkt het wel minder erg te zijn dan bij de veilingen. “Wij houden rekening met een daling van 14 %,” aldus Dominik Planckaert, algemeen directeur bij Greenpartners. “Dankzij onze manier van verkopen, zijn onze telers zelf ook beter af dan zij die op de veiling moeten verkopen. Bij de vleestomaten loopt het gemiddelde prijsverschil toch op tot 3 cent.”

Ondanks deze minder slechte resultaten kent Greenpartners niet meteen een toeloop van nieuwe telers-coöperanten. “Dat kan ook niet,” fulmineert Planckaert. “De Mechelse Veilingen werkt steevast projecten uit waarvoor het van Europa subsidies kan krijgen. Als gevolg daarvan zijn de betrokken telers statutair gebonden om hun producten de eerstvolgende vijf jaar exclusief via de veiling te verkopen.” Chris De Pooter spreekt dat echter tegen. “De wetgeving geeft ons daartoe wel de mogelijkheid, maar het zou zot zijn om een teler tegen zijn zin vast te houden.”

Behalve een aantal telers zijn ook de distributeurs niet onverdeeld gelukkig met het huidige veilingsysteem. In de eerste plaats zijn ook zij vragende partij voor de één-op-één-contracten waardoor ze zich dankzij een specifiek productaanbod kunnen onderscheiden van de concurrentie. Voorts is het voor een distributeur een risicovolle aangelegenheid om een promotieactie te plannen als hij zijn groenten op de klok moet kopen. Het is al vaker gebeurd dat nog voor de promotiefolders verdeeld zijn, de prijs zodanig begint te stijgen dat de distributeur zijn producten duurder moet inkopen dan dat ze op de folder aangeboden worden.

Net wegens dat risico voerde de grootdistributie in het verleden weinig promotieacties met groenten. Ze werkte voornamelijk met dagprijzen. De jongste jaren is daar echter verandering in gekomen en zijn de verse producten echte strijdproducten geworden. Dat discounter Lidl en sinds kort ook zijn aartsrivaal Aldi meer aandacht hebben gekregen voor dit segment, is wellicht de voorbode van een wilde prijzenoorlog.

Om hun promotieacties beter te kunnen plannen, klonk de roep van de distributeurs naar langetermijncontracten steeds luider. Zeven van de negen Belgische veilingen bleven niet doof voor deze vraag en zetten met Lava ( Logistieke en Administratieve Veiling Associatie) in 1995 een gemeenschappelijk platform op. Elke dinsdag afficheert Lava zijn prijzen voor groenten die pas de week nadien geleverd worden. Maar ook maand- en zelfs jaarcontracten zijn mogelijk.

Niet rijp voor een fusie

Hoewel sommige telers en distributeurs niet zo happig zijn op de klok, blijven de veilingdirecties zich angstvallig vastklampen aan dit prijsmechanisme. In Nederland werd het systeem een drietal jaren geleden afgeschaft, waardoor België het laatste land is waar de klok zo nadrukkelijk aanwezig is. Zowat drie vierde van de totale productie in groenten en fruit krijgt op deze manier zijn prijs.

“Wij weten dat de veilingklok niet altijd de hoogste prijs garandeert, maar de prijsvorming is op die manier wel transparant,” aldus Chris De Pooter. “Directe handelsrelaties komen de doorzichtigheid van de prijsvorming niet ten goede en gezien de macht van de distributiesector komen de prijzen automatisch in een neerwaartse spiraal terecht. Zie maar wat er in Nederland aan het gebeuren is. De telers zitten daar in de wurggreep van de grootdistributie en zakken af naar de Belgische veilingen om hun producten op de markt te brengen.”

Voor de veilingen blijft er – ook als de klok zou verdwijnen – sowieso een belangrijke taak weggelegd op het vlak van innovatie, traceerbaarheid en certificatie. “Wij hebben nu al bijna muren te kort om al onze attesten op te hangen,” lacht Noël Keersebilck van REO. Bovendien blijven zij wegens hun omvang een belangrijke marktspeler, waar ook de distributiesector behoefte aan heeft. “Een teler met tien hectare is al een grote jongen in ons land, maar tegenover de aankoopkracht van Carrefour stelt hij niets voor,” weet Chris De Pooter van de Mechelse Veilingen. Gewoon al logistiek is het voor zo’n gigant onbegonnen werk om zich bij individuele telers te gaan bevoorraden. De consolidatiebeweging die zich in de distributiesector heeft voorgedaan, heeft geen vervolg gekend bij de telers, wat heeft geleid tot een onevenwicht in de commerciële verhoudingen.

Om het concentratieprobleem aan de aanbodzijde op te vangen, zou zelfs een fusie van de diverse veilingen geen slechte zaak zijn. “We werken samen in Lava, we organiseren een simultaanverkoop waarbij kopers in Mechelen ook in Roeselare kunnen kopen en we promoten samen het eigen Flandria-merk,” somt Chris De Pooter de verschillende vormen van samenwerking op. “Dat er nog geen juridische fusie is, vind ik dan ook minder erg. Zo’n operatie zal overigens veel tijd vergen.”

Noël Keersebilck is alvast niet happig op dergelijk scenario. “Elke veiling heeft haar eigenheid en moet die kunnen behouden. Voor mij is een fusie toch een stap te ver.”

Dirk Van Thuyne

Dat ook de discounters Lidl en Aldi aandacht hebben gekregen voor groenten en fruit, is wellicht de voorbode van een wilde prijzenoorlog.