Creatief met statuten

Veel bedrijfsleiders die hun bedrijf overdragen aan hun kinderen, willen voorlopig de controle over hun vennootschap behouden. Het aanpassen van de statuten van de vennootschap is daar een efficiënte en goedkope techniek voor.

De meeste statuten van familiebedrijven — zoals een bvba of een nv — zijn standaardclausules die van toepassing kunnen zijn op alle mogelijke soortgelijke vennootschappen. Bij de oprichting van een vennootschap is er meestal geen tijd of geld om aangepaste statuten uit te werken. De notaris werkt met een model dat hij een beetje bijschaaft, als de cliënt daarom vraagt. Op dat moment is de bedrijfsleider nog helemaal niet bezig met de overdracht van het bedrijf.

Zeker als uw kinderen mee in de zaak zitten, is het nuttig de statuten tegen het licht te houden. Ga voor uzelf na wat u echt belangrijk vindt — zo is het denkbaar dat u de zeggenschap over uw vennootschap geleidelijk wilt overdragen. Ga vervolgens met uw advocaat of uw vermogensplanner na hoe de statuten op maat moeten worden gemaakt, om die doelstellingen te bereiken.

Statuten op maat

Uiteraard zijn er vaak juridische grenzen aan wat mogelijk is. U kunt wel wensen dat u levenslang bestuurder blijft in uw nv en dat u onafzetbaar bent met één aandeel, maar dat is niet haalbaar bij een nv. Het is dus belangrijk dat u uw wensen juridisch aftoetst, zodat ze sluitend zijn. Daarna moet u de statuten laten wijzigen door de notaris; dat kost ongeveer 1000 euro. Wie zijn statuten op maat wil laten maken, kan kiezen uit tientallen mogelijkheden. We geven twee voorbeelden die vaak voorkomen in de praktijk.

De controle behouden

Veel zaakvoerders en bedrijfsleiders willen de controle behouden na een schenking aan hun kinderen. En vaak willen ze ook nog een stuk inkomen uit de vennootschap halen. In zulke gevallen spelen de vennootschapsvormen een belangrijke rol. We gaan hier uit van de situatie dat het familiebedrijf een nv of een bvba is.

Het familiebedrijf is een bvba

Hebt u een bvba, dan kunt u alle aandelen aan uw kinderen schenken, op één na. Aandelen van een bvba zijn altijd op naam, zodat de schenking moet gebeuren via een Belgische of een Nederlandse notaris. Voordat u schenkt, past u de statuten aan. Daarin bepaalt u dat voor de beslissing van de algemene vergadering unanimiteit van de stemmen nodig is. In de statuten benoemt u zichzelf tot statutair zaakvoerder. Daardoor hebt u met één aandeel een soort vetorecht tegen uw afzetting. Als u dat wenst, kunt u in de statuten een opvolger aanduiden, bijvoorbeeld uw partner of uw oudste kind. U kunt ook een bezoldiging laten vastleggen.

Het familiebedrijf is een nv

Levenslang bestuurder van een nv zijn, is minder eenvoudig. Daarvoor moet u meerderheidsaandeelhouder blijven. Anders kunt u als bestuurder op elk moment en zonder motivering worden ontslagen door de algemene vergadering — bijvoorbeeld uw kinderen aan wie u hebt geschonken. Een gewone meerderheid volstaat daar in principe voor. U kunt van die regel niet afwijken in de statuten.

Daar wordt vaak een mouw aan gepast door de nv om te vormen tot een bvba of tot een andere vennootschapsvorm (zie kader Een nv omvormen). De omzetting in een bvba is een goede strategie voor een kleine nv. Wie een vennootschap wil omvormen, moet daarvoor een strikte procedure volgen. Zo moet een verslag van een bedrijfsrevisor worden gemaakt. Daarvoor moet u een beroep doen op de notaris. Dat kost minimaal 2500 euro.

Een alternatief is dat u enkel de blote eigendom van de nv schenkt aan uw kinderen en dat u het vruchtgebruik behoudt. Belangrijk is dat u dan in de statuten zet dat de vruchtgebruiker — en dus niet de blote eigenaar — stemrecht heeft. Dat heeft als belangrijk nadeel dat de kinderen pas volle eigenaar worden nadat de bedrijfsleider is overleden, en dat de bedrijfsleider tot die periode ook recht heeft op de dividenden.

Een oplossing bestaat erin te werken met een maatschap. Stel dat u en uw partner twee kinderen hebben. U schenkt eerst uw aandelen aan uw kinderen. Die schenking kan gebeuren via een Belgische notaris — mits betaling van 3 procent schenkingsrechten — maar het kan even efficiënt en veel goedkoper via een notaris in Nederland, wat ongeveer 1500 euro kost. U schenkt ieder kind 45 procent van de aandelen (samen 90 %), zelf houdt u ieder 5 procent (samen 10 %).

Na de schenking van de aandelen richt u met de kinderen een maatschap op. U brengt ieder uw 5 procent in, de kinderen hun 45 procent. Een maatschap kunt u onderhands oprichten — zonder notaris — en hoeft niet te worden gepubliceerd in het Staatsblad. In de statuten hebt u een heel grote vrijheid. U kunt zich als zaakvoerder onafzetbaar maken door zich tot statutair zaakvoerder te laten benoemen.

Schoonfamilie uitsluiten

Stel dat u een belangrijk deel van uw aandelen in het familiebedrijf wilt overdragen aan uw twee kinderen. Maar u wilt zeker vermijden dat als een van hen zou overlijden, de kleinkinderen de aandelen zouden verkopen. Of dat hun huwelijkspartners, die normaal het vruchtgebruik erven, zich met de zaken gaan bemoeien. Ook dat kunt u in de hand houden door uw statuten te finetunen.

Het familiebedrijf is een bvba

In heel wat statuten wordt de wettelijke regeling gewoon gekopieerd. Die bepaalt dat de aandelen niet kunnen worden overgedragen zonder toestemming van ten minste de helft van de vennoten die ten minste drie vierde van het kapitaal bezitten. Maar die regel geldt niet als de aandelen van het familiebedrijf overgaan naar de kinderen of naar de huwelijkspartner van een aandeelhouder. Als u uw statuten niet aanpast, is uw jongste kind bijvoorbeeld bij het overlijden van het oudste niet beschermd tegen de kinderen en de huwelijkspartner van de overledene.

U kunt in de statuten laten opnemen dat geen enkel aandeel kan overgaan naar de erfgenamen of naar de partner van de aandeelhouder, zonder toestemming van de andere aandeelhouder. Voor een statutenwijziging is drie vierde van de stemmen nodig. U past de statuten het beste aan voordat u gaat schenken. Als uw oudste kind overlijdt, kunnen zijn kinderen geen aandeelhouder worden, zonder dat het jongste kind zijn akkoord geeft. Weigert die zijn toestemming, dan moet hij de anderen wel uitkopen. Om discussies te vermijden, kunt u vooraf in de statuten bepalen hoe de onderneming moet worden gewaardeerd.

Het familiebedrijf is een nv

Voor een nv bevat de wet geen overdrachtsbeperking, want een nv is in principe een zogenoemde open vennootschap, waar de overdracht van de aandelen volledig vrij is. Nochtans kunt u in uw statuten de overdracht beperken, zoals bij een bvba. U kunt bijvoorbeeld bepalen dat de aandelen niet kunnen overgaan naar iemand anders, ook niet naar de erfgenamen, zonder goedkeuring van de andere aandeelhouders of de raad van bestuur.

Aan die zogenoemde goedkeuringsclausule koppelt u een clausule die voorziet in een voorkooprecht. Dat houdt in dat de aandeelhouders — bijvoorbeeld uw jongste kind — de aandelen van de erfgenamen van de overledene koopt, als hij zijn goedkeuring niet geeft. Ook hier kunt u vooraf bepalen hoe de aandelen moeten worden gewaardeerd. Voor die statutenwijziging is een drievierdemeerderheid van de stemmen nodig, zodat u de statuten uiteraard het beste vooraf aanpast.

JOHAN STEENACKERS

Wie zijn statuten op maat wil laten maken, kan kiezen uit tientallen mogelijkheden.