Chooz is cher

Op een steenworp van de Belgische grens, in Chooz, start Electricité de France met Belgische hulp de grootste nucleaire centrale ter wereld op. Via een Franse achterdeur zal opnieuw nucleaire energie, zij het duur betaald, ons land binnenstromen.

Chooz.

Even voorbij de Frans-Belgische grens, bezuiden Dinant, klimt de départementale met het nummer 46 langzaam naar het onooglijke dorpje Chooz. Net voor het binnenkomen ervan is er een splitsing. Rechtsaf leidt de Route Rimbaud Verlaine naar de schilderachtigste plekjes van de Franse Ardennen. De andere kant brengt voorbijgangers tot aan de poort van de qua vermogen grootste nucleaire centrale op deze aardbol : Chooz B. Twee eenheden, elk van 1450 megawatt, worden binnenkort op het elektriciteitsnet aangesloten. Chooz B1 waarschijnlijk nog deze maand. Voor Chooz B2 blijft het wachten tot het voorjaar van ’97.

In het Centre d’Accueil liggen veelkleurige brochures van bouwheer en eigenaar Electricité de France (EdF) te wachten op geïnteresseerde lezers. De Franse fierté is er op bijna elke regel af te lezen. De 55ste en 56ste nucleaire centrale op Frans grondgebied worden er verwelkomd als waren het eerstgeborenen. Met Chooz B1 en Chooz B2 treedt EdF naar eigen zeggen de 21ste eeuw binnen. De turbines, de reactors, de alternators : ze zijn allemaal beter en performanter dan ooit. Maar bovenal is Chooz une conception 100 % française. De Parijse ingenieur Jean-Pierre Fonty, die de bouw van de centrale sinds negen jaar onder zijn hoede heeft, kan de primeur niet genoeg beklemtonen : “Dit is de eerste Franse nucleaire centrale zonder buitenlandse licenties van Westinghouse, ABB, of wie dan ook. Het is de bedoeling dat wij daarmee nu ook in de wereld scoren.”

Puur Frans, maar ook typisch Frans ? Feit is dat de Belgische participatie in Chooz 25 % aandeel voor Electrabel en SPE in alle talen wordt doodgezwegen. Idem dito voor de Belgische bedrijven, die gezamenlijk voor 22 miljard frank contracten versierden in Chooz. “Ik geloof dat Fabricom daarbij was, en Acec ook, maar andere namen staan me niet voor de geest,” zegt Jean-Piere Fonty. Marc Eyskens, die als minister van Economie in ’84 mee het licht op groen zette voor Chooz, heeft daar zijn bedenkingen bij : “Ja, nooit hebben de Fransen in het project Chooz een echte joint venture willen zien. Laten we het maar houden bij het typische zelfbewustijn van een zogenoemd groot land. Begin de jaren tachtig reisde ik met staatssecretaris Etienne Knoops, die een vurig pleitbezorger was van Belgische deelname, naar Parijs om er Laurent Fabius te ontmoeten. Na afloop keerden we voldaan terug naar Brussel, al was het maar omdat Fabius instemde met het principe dat Belgische bedrijven mochten helpen toeleveren.” Finaal zou, volgens Electrabel, zo’n 22 miljard frank aan orders richting België zijn gevloeid. CMI, Fabricom en Acec gingen met het leeuwendeel lopen. Zo leverde CMI delen van de turbine. Het bedrijf deed ook het laswerk. Acec produceerde een van de vier primaire pompen en een rotor voor de alternator, terwijl Fabricom (Tractebel) instond voor ventilatiesystemen.

SUPERLATIEVEN.

Bij Chooz B1 en Chooz B2 vliegen de superlatieven in het rond : 2900 megawatt, superieure technologie, maar ook een prijskaartje van ongeveer 200 miljard frank (waarvan 45 miljard frank voor rekening van Electrabel-SPE) en een zelden eerder geziene vertraging van vijf jaar bij de bouw. Electrabel en SPE hebben, als boeteclausule voor die vertraging, een equivalent bedrag van 1,6 miljard frank aan Franse elektriciteit mogen opnemen. CPTE, de fusiemaatschappij van Electrabel en SPE, heeft die Franse leveringen tussen ’92 en ’96 geregistreerd.

De bouwvergunning voor Chooz B1 en B2 dateert van ’81. De opstart was gepland voor ’91. Maar de gigantische nucleaire expertise van EdF ten spijt, werd de vooropgestelde timing nooit gehaald. Volgens het gespecialiseerde Amerikaanse tijdschrift Nuclear Engineering International (maart ’96) werd op een gegeven ogenblik 200 kilometer kabel opnieuw uitgegraven wegens onvoldoende. Jean-Pierre Fonty : “Die kabels, een onderdeel van onze software richting controlekamer, voldeden niet aan het lastenboek. Het uitbreken en installeren van nieuwe bekabeling zorgde voor ruim twee jaar vertraging. Daarnaast lieten ook de regelstaven ( nvdr die bij een noodgeval in minder dan drie seconden in het hart van de turbine moeten duiken) het afweten. Onze leverancier, Framatome, werd met hetzelfde probleem geconfronteerd in de Chinese centrale van Daya Bay. Maar al die problemen zijn nu van de baan.”

EEN MUST ?

Op het hoofdkwartier van Electrabel en SPE, hartje Brussel, wordt momenteel een persdossier over Chooz opgesteld. Uiterlijk begin oktober wordt, in samenwerking met EdF, een persreis naar de boorden van de Franse Maas georganiseerd. De Belgische elektriciens zijn niet weinig fier op hun participatie. Alleen Greenpeace meent dat het door de overheid gedecreteerde nucleair moratorium van ’88 (geen bouw van bijkomende nucleaire capaciteit op Belgisch grondgebied) met de voeten wordt getreden (zie kader : Greenpeace mort).

“Dat moratorium wordt helemaal niet overtreden,” zegt Marc Eyskens, “aangezien de beslissing om deel te nemen aan Chooz dateert van ver vóór ’88. Overigens hebben wij Belgen op het vlak van nucleaire technologie ook een grote traditie én expertise. Als de Belgische elektriciteitsmaatschappijen die knowhow buiten België willen valoriseren, kan ik ze alleen maar overschot van gelijk geven. Men moet ook vooruitziend zijn. Als we in de 21ste eeuw nog mee willen zijn, dan is deelname aan projecten als Chooz alleen maar een goede zaak. Doen we dat niet, dan zitten we straks met een generatie nucleaire ingenieurs die met pensioen is gegaan, zonder dat er zich een nieuwe generatie aandient.”

Philippe Massard, woordvoerder bij Electrabel, verdedigt de Belgische deelname aan Chooz nog met een ander argument. “Electrabel en SPE hebben al jaren geleden beslist om verouderde Belgische centrales stil te leggen. Zo wordt er tussen ’94 en 2005 voor een equivalent van 3200 MW gesloten. Dat moet gecompenseerd worden. De nieuwe Steg-centrales zorgen daarvoor, maar ook de zowat 725 MW (25 % van de totale capaciteit van 2900 MW) die we straks importeren uit Chooz, is meer dan welkom. En daarnaast is er natuurlijk de almaar stijgende vraag vanuit de markt.” Luc Debusschere, die namens SPE spreekt, vindt de import van de Chooz-elektriciteit ook een vorm van Europese liberalisering avant la lettre. Energiekenners vinden dat vooral het bescheiden SPE daar een wel erg zware prijs voor heeft moeten betalen. De 45 miljard frank die nodig was voor Belgische deelname werd volgens een twee derden Electrabel/een derde SPE-sleutel, verdeeld. Voor de grote broer met de vele middelen best doenbaar. Maar 15 miljard frank ophoesten weliswaar gespreid over jaren was voor het kleine zusje met een jaaromzet van 20 miljard frank niet niets. Zegt een insider : “Die inspanning dreef SPE bijna tot aan de financiële afgrond. In die zin had Chooz ook Belgische repercussies. Door het Chooz-avontuur werd SPE als het ware op de knieën gedwongen en vervolgens in de armen gedreven van Electrabel.” Als de prijs voor de vanuit Chooz ingevoerde kilowatt uur ter sprake komt, klinkt bij Electrabel ook oprechte moedeloosheid. Chooz est cher, zoveel is duidelijk. Zegt Philippe Massard : ” Stan Uelens, onze manager voor productie en transport, is formeel als hij stelt dat de Chooz-kilowatts beduidend duurder zijn dan pakweg de kilowatts van Doel of Tihange. Het is een gegeven waar we nog twintig jaar lang de afschrijvingstijd rekening mee moeten houden.” Een insider ziet nog kwalijker gevolgen : “Met de liberalisering van de energiemarkt moeten de prijzen normaliter dalen. In die zin is de Belgische deelname aan Chooz beslist een slechte zaak, want we zijn, in de beste Franco-Belgische traditie, weer eens met handen en voeten gebonden.”

EVACUATIE ?

Aan de voet van een van de vele falaises van de Maas dobbert een sloep met twee vissers. Het landelijke tafereel speelt zich af in de schaduw van de megacentrales van Chooz. “De Maas is hier erg visrijk,” weet Jean-Pierre Fonty. In een door EdF zelf gemaakte, en uitermate verzorgde brochure d’information, wordt zowaar de Belgische professor René Kirchmann, radioécologiste aan de Luikse universiteit, uit de hoed getoverd. Volgens Kirchmann is de Maas nu heel wat minder vervuild dan in ’65. In ’67 werd in Chooz een van de eerste Franse nucleaire sites uit de grond gestampt Chooz A. In 1991 viel het doek over Chooz A.

Volgens de verantwoordelijken van EdF zijn Chooz B1 en Chooz B2 modelcentrales op het vlak van veiligheid. Volgens Jean-Pierre Fonty zijn dit de eerste nucleaire eenheden in de wereld die passende, maar radicale lessen hebben getrokken uit het ongeval in het Amerikaanse Three Miles Island (’79). Daar lag een menselijke fout in de controlekamer mee aan de basis van het onheil. “Dit kan niet meer,” weet Fonty. “Three Miles Island leerde ons dat de druk op de mensen in de controlekamer onverantwoord groot was. Vandaar ook onze nieuwe generatie controlekamers, waarin de menselijke tussenkomst tot het minimum wordt beperkt, en de input van de computer wordt gemaximaliseerd, dit alles met een absolute garantie inzake veiligheid.”

In nucleaire middens worden niettemin ook altijd doemscenario’s geschreven. Dat ook de omwonenden, in een straal van tientallen kilometers rond de centrale daarbij worden betrokken, is evident. Zegt Jean-Pierre Fonty : “Ook de Belgische riverains kregen in juni jongstleden een informatiebrochure met de titel Que faire en cas d’accident ? Deze brochures bevatten ook een uitnodiging om onze site te komen bezoeken. Daarnaast liggen deze brochures in de mairies van de naburige Belgische gemeenten.” Amper vijf kilometer verder, in het gemeentehuis van het Belgische Hastière, valt gemeentesecretaris Pierre Baurin bijna van zijn stoel als we hem naar het bestaan van die plaquettes vragen. “Daar hebben we nog geen spoor van gezien,” zegt Baurin overtuigd. In het stadhuis van Dinant, twintig kilometer stroomopwaarts, noteren we al even veel verwondering. “Infobrochures over Chooz ? Neen, mijnheer, die hebben we niet gekregen van de Fransen. Het zou ons anders wel benieuwen.”

Wat geldt voor de infobrochures (“De EdF’ers zijn inderdaad geen kampioenen van de informatie,” zegt ook de woordvoerder van Electrabel), geldt helaas ook op andere niveaus. Een simulatieoefening met de bevolking bij eventuele evacuatie ? Meetinstrumenten die de eventuele radioactiviteit in cijfers omzetten ? Jodiumpillen die, volgens voorschrift, verplicht moeten worden verspreid onder de bevolking in een straal van tien kilometer rond de centrale ? Aangepaste kledij voor brandweerdiensten of voor de civiele bescherming ? Dat alles lijkt wel op een ver-van-mijn-bed show. Het handvol gemeenten aan Belgische zijde zijn voor dit alles afhankelijk van de diensten van de Naamse gouverneur Amand Dalem én van de federale overheid Johan Vande Lanotte als minister van Binnenlandse Zaken. Op het kabinet van Amand Dalem getuigt Jean-Pol Bair, arrondissementscommissaris en verantwoordelijke voor dit dossier, zonder omwegen : “Dat EdF de infobrochures aan de Belgen bedeelde met zowat een jaar vertraging ten opzichte van de Franse bevolking zullen we maar een vergetelheid noemen. Inzake jodiumpillen, simulatie-oefeningen, aangepaste kledij en meetinstrumenten wachten we nu al lang, veel te lang, op initiatieven vanuit het ministerie in Brussel. Chooz B1 wordt immers een dezer dagen opgestart. Op 28 augustus heeft onze gouverneur in een brief aan de minister nog eens de hoogdringendheid van deze problematiek aangekaart. Wij wachten nog altijd op een antwoord.”

De gemeentesecretaris van Hastière, Pierre Baurin, zegt dat de Belgische bevolking in de buurt niet echt wakker ligt van Chooz. Baurin : “Eens het dossier van de verdwenen kinderen op de achtergrond raakt, wordt het misschien nog eens een gespreksonderwerp. Maar dat kan nog wel een tijdje duren.”

KAREL CAMBIEN

DE NIEUWE NUCLEAIRE CENTRALE IN CHOOZ Perfecte illustratie van de Belgisch-Franse verhoudingen.

MARC EYSKENS (CVP) We waren al blij dat we in Parijs iets uit de brand konden slepen.