Chambres d’A’dam

2013 is hét jaar voor Amsterdam. Het Rijks, het Stedelijk en het Van Gogh Museum heropenen, het Concertgebouw en zijn orkest vieren hun 125ste verjaardag en de fameuze grachtengordel bestaat 400 jaar. Om dat laatste te vieren zetten twintig grachtenpanden hun deuren open voor 35 hedendaagse kunstenaars.

Wedden dat grachten het eerste zijn waaraan u denkt als het om Amsterdam gaat? Dit jaar is het exact 400 jaar geleden dat de Hollanders begonnen met de aanleg van hun grootste toeristische trekpleister. Unesco riep de grachten zelfs uit tot werelderfgoed.

Om de 400ste verjaardag flink in de bloemetjes te zetten, organiseert Amsterdam de tentoonstelling ‘Chambres des Canaux’ met hedendaagse kunstwerken in zeventiende-eeuwse grachtenpanden, waarvan het gros privéwoningen. “Inderdaad, we hebben ons laten inspireren door de revolutionaire tentoonstelling ‘Chambres d’Amis’ van Jan Hoet die in 1986 kunst toonde in Gentse woningen”, biecht curator Siebe Tettero meteen op. “Het mag dan al bijna 30 jaar geleden zijn, die expo geldt nog altijd als een mijlpaal. Maar op Chambres des Canaux zijn alleen bestaande kunstwerken te zien. Geen in-situwerken, speciaal gemaakt voor de locatie als bij Chambres d’Amis. Persoonlijk ben ik grote voorstander om kunst uit het museum te halen en naar de mensen toe te brengen. Toen ze me vroegen om Chambres des Canaux te cureren, moest ik niet lang nadenken.”

Het initiatief van Chambres des Canaux komt van Amsterdam Citymarketing. “Voor de 400ste verjaardag van de grachtengordel organiseerden we al een zwemwedstrijd en een concert, maar we wilden de grachten ook tonen als artistieke plek. Er wonen hier veel kunstenaars en kunstverzamelaars, al 400 jaar lang.”

“Het Rijksmuseum opende pas aan het begin van de negentiende eeuw. Tot die tijd waren het vooral rijke burgers die kunst verzamelden. Velen hadden zelfs een aparte kamer om hun collectie te tonen aan een select groepje vrienden en kennissen”, zegt Frans van der Avert, directeur Amsterdam Citymarketing.

“Velen associëren Amsterdam nog altijd met de gouden eeuw (de zeventiende eeuw), terwijl we ook heel veel moderne en hedendaagse kunst hebben. En ook in hedendaags design scheren we hoge toppen. Daarom willen wij via citymarketing Amsterdam profileren als hedendaagse en dynamische stad. Wij zeggen altijd: Amsterdam is een stad die met veel respect naar gisteren kijkt, maar ook vandaag leeft en nadenkt over morgen.”

Erasmus

Op de tentoonstelling is het werk te zien zijn van 35 hedendaagse kunstenaars die stuk voor stuk een band hebben met Amsterdam. Velen hebben gestudeerd aan een van de twee prestigieuze postacademische opleidingen: de Rijksacademie of De Ateliers. “Erg interessant: met deze expo kan ik tonen hoeveel internationaal erkende kunstenaars in Amsterdam school liepen. En hoe groot de invloed van deze opleidingen is op de internationale kunstwereld”, klinkt curator Tettero trots.

Naast de band met Amsterdam hanteert Tettero nog een ander criterium. “Hedendaagse kunst tonen in oude huizen is leuk, maar niet genoeg voor een goede tentoonstelling. Daarvoor heb je een sterk thema nodig. Ik koos voor tolerantie. Dat heeft voor de grote rijkdom van Amsterdam gezorgd. In de zestiende en zeventiende eeuw was er in Holland een heel tolerante burgermaatschappij. Zo schreef Erasmus hier de grondslag voor het humanisme. En kon Rembrandt ongestoord ingaan tegen alle conventies van de schilderkunst.”

“Amsterdam was ook een toevluchtsoord voor Spaanse en Portugese joden en protestanten uit de Zuidelijke Nederlanden. Zo werd Amsterdam rond 1600 een enorme pluralistische mengelmoes. Al waren het natuurlijk alleen de welgestelde mensen die het zich konden veroorloven om naar hier te komen, bijvoorbeeld handelslui en schilders. Die exponentiële bevolkingsgroei — gevoed door de tolerante houding — is de basis van onze gouden eeuw vol rijkdom, welvaart en macht. Daarom doopte ik de expo ‘The Tolerant Home’. Het idee van tolerantie komt terug in het oeuvre van alle artiesten die ik selecteerde.”

Moord

De lijst kunstenaars die Tettero bij elkaar kreeg, is indrukwekkend. Uitschieters zijn schilder Marlene Dumas, beeldhouwer Joep van Lieshout en fotografe Viviane Sassen. Ook de Vlaamse videokunstenaar David Claerbout tekent present. Er is werk te zien van 35 artiesten, verspreid over twintig grachtenpanden. Naast privéwoningen, waaronder de ambtswoning van de burgemeester, zijn er ook enkele publieke gebouwen zoals het Goethe-Institut en het Bijbels Museum die zijn ondergebracht in voormalige grachtenwoningen. Maar ook in de Westerkerk staat een kunstwerk.

“De sfeer van de locaties loopt sterk uiteen. Zo zijn er statige zeventiende-eeuwse stijlkamers met beschilderde wanden en plafonds, maar ook heel moderne appartementen. Ik bezocht de huizen samen met de kunstenaars. Zo vond elk kunstwerk zijn plek. In drie panden staan er kunstenaars samen. De ideale stops voor bezoekers die niet veel tijd hebben”, zegt Tettero.

Het kunstwerk in de Westerkerk past mooi bij de meditatieve sfeer van de ruimte: de installatie ‘room to forget’ van Alicia Framis over een nieuwe drug op de markt die trauma’s doet vergeten. Zachary Formwalt maakte een video over hoe geld zich in de maatschappij beweegt. Dat werk wordt getoond in de Gouden Bocht: het meest prestigieuze deel van de grachtengordel waar oorspronkelijk de rijkste Amsterdammers woonden. Nu nog wonen er veel rijke mensen met uitzicht op de grachten. Ook al vind je er evengoed huurhuizen en sociale woningen.

Een smeltkroes dus. Maar is die nog altijd zo tolerant als in de gouden eeuw? “Tegenwoordig hebben we veel van onze sporen verloren. Ergens diep in ons DNA zit het tolerante gedachtegoed vast en zeker nog, maar momenteel ontkomen we niet aan de Europese tendens om mensen buiten te sluiten. Ook de twee moorden, op politicus Pim Fortuin en filmmaker Vincent van Gogh, zijn iets om ons voor te schamen. Ik hoop echt dat de tentoonstelling de discussie over onze tolerante identiteit aanzwengelt.”

Chambres des canaux loopt van 1 tot 17 november. Een passe-partout voor alle twintig huizen kost 13 euro. Er zijn ook geleide tours en fietstours.

IRIS DE FEIJTER

“Het idee van tolerantie komt terug in het oeuvre van alle artiesten die ik selecteerde” Curator Siebe Tettero