Briesje, turbine of glockenspiel

Hybride wagens rijden stil. Te stil om veilig te zijn. Tegen 2019 moeten ze kunstmatige geluiden voortbrengen, zodat voetgangers of fietsers ze beter horen aankomen. Europa heeft al een verbod uitgevaardigd op dierengeluiden, klokgelui, melodieën en loeiende sirenes.

Auto’s worden stiller. De technologie maakt dat niet alleen mogelijk, er is ook maatschappelijk vraag naar. Mensen die aan verkeersaders of in drukke stadscentra wonen, wrijven zich in hun handen bij het vooruitzicht. Als het racecircuit voorafspiegelt waar de autotechnologie voor gewone burgers naartoe gaat, lijkt die trend helemaal onontkoombaar. In maart werd de Australische Grand Prix Formule 1 voor het eerst gereden met V6-turbo’s met hybride technologie. De bolides raasden voorbij met slechts 131 decibel in plaats van 140 decibel. Dat is niet niks: de vuistregel is dat een vermindering met 10 decibel wordt ervaren als een halvering van de geluidssterkte.(Voor de petite histoire: de organisatoren Bernie Ecclestone en Ron Walker vonden die stillere auto’s een aanslag op de racepret.)

Later dit jaar wordt de Formule E gelanceerd, een competitie voor renwagens die volledig op accukracht rijden. Dat gaat nog veel ingrijpender klinken. Vergeleken met het geknal van een verbrandingsmotor is een elektrische auto een en al stille kracht. Maar daar wringt de schoen: vertaald naar het dagelijkse verkeer, rees de vraag of die stille auto’s niet te stil zijn. Hun fluistergang is amper hoorbaar voor voetgangers en fietsers. Zeker bij lage snelheden is dat een probleem — in een zone 30 bijvoorbeeld, in parkeergarages, of voor een voetganger die een hoek omslaat in een drukke buurt. Of neem de e-moto Zero. Die trekt razendsnel op, maar maakt daarbij nauwelijks meer lawaai dan een wielertoerist.

Amerikaans onderzoek bevestigde dat vermoeden. Het Nationale Verkeersveiligheidsinstituut NHTSA vlooide de statistieken van twaalf staten na, en maakte daaruit op dat hybride auto’s twee keer meer in ongevallen met voetgangers en fietsers betrokken raakten — bij lage snelheden weliswaar — dan auto’s met een klassieke verbrandingsmotor.

Ringtones voor de wagen

Het geluidsniveau van auto’s en de volksgezondheid: dat is de context van nieuwe regels die het Europees Parlement begin april heeft aangenomen. Het komt erop neer dat het toonpeil van personenwagens in de komende twaalf jaar systematisch wordt teruggeschroefd naar 68 decibel (nu is dat nog 74 decibel).

Daarnaast werd beslist dat elektrische en hybride voertuigen juist meer lawaai moeten maken. Tegen 1 juli 2019 moeten ze kunstmatige rijgeluiden voortbrengen, zodat andere weggebruikers ze beter horen aankomen. Vooral het feit dat een nieuwe autosound moet worden bedacht, is intrigerend: een nieuwe klank uitvinden vergt een heel andere aanpak dan een bestaande klank dempen.

Anticiperend op de Europese regelgeving heeft Daimler de bemanning van zijn akoestiekafdeling alvast opgedreven tot 250 personen, meldde de Duitse krant Die Welt in januari. Dat is een forse bezetting, en het geeft een idee van de opgave. Als nieuwe autoklank kun je niet gewoon een imitatie van een draaiende motor op de wereld loslaten. Dat zou een enorme gemiste kans zijn. Er tellen uiteraard puur functionele eisen mee: de overige verkeersdeelnemers moeten een idee kunnen krijgen van de afstand en de snelheid waarmee de wagen nadert.

Maar een kunstmatig rijgeluid levert ook een bijdrage in een ruimere communicatiestrategie. Net zoals een logo draagt het bij aan de profilering van de wagen en zijn bestuurder, en schraagt het de identiteit van het merk.

Sterker nog, naar analogie met ringtones mag je verwachten dat bestuurders de sound van hun hybride willen personaliseren. Die route heeft de Europese regelgeving kunstig gekortwiekt, wellicht beducht voor ontsporingen. Er is een verbod op dierengeluiden, klokgelui, melodieën en loeiende sirenes.

Sciencefiction

De BMW i3, de Toyota Prius, een Tesla hier en daar… als er al hybridisch of elektrisch aangedreven wagens over de Belgische wegen zoeven, doen ze dat vrijwel allemaal alsnog geruisloos. De Nissan Leaf is een van de zeldzame modellen die wel een klankpakket aan boord hebben. Marie-Louise Vandyck, de pr-directeur van Nissan: “Er is een piepsignaal als je hem in achteruit zet, zoals bij vrachtwagens. Maar het kenmerkende is zijn kunstmatig voortgebrachte rijgeluid. Dat is actief tot een snelheid van 30 kilometer per uur. Zodra de wagen harder gaat, wordt het rollen van de banden een belangrijker geluidsbron, en is het kunstmatige geluid niet meer nodig. Bij hogere snelheden ben je meestal ook niet meer in een omgeving waar mensen onverhoeds oversteken.”

Hoe klinkt de soundtrack van de Nissan Leaf? Dat blijkt moeilijk in woorden te gieten. Vandyck: “Het heeft iets zachts en zoemends, een zekere lichtheid ook… Het lijkt echt niet op het brommen van een motor.” ‘Sciencefictionachtig’, dat ligt misschien nog het dichtst in de buurt.

Blade Runner

Renault staat zonder twijfel het verste in de zoektocht naar een nieuwe klank. Voor de Renault Zoé koos de constructeur voor een gewaagde aanpak: Renault deed een beroep op het Institut de Recherche et Coordination Acoustique/Musique (IRCAM), een artistieke instelling verbonden aan het Centre Pompidou in Parijs. De klankingenieurs trokken op hun beurt Andrea Cera aan, een Italiaanse avantgardecomponist. Om een idee te geven: een van Cera’s muziekstukken, Night Run, is “een interactieve installatie gebaseerd op het krijsen van de bezoekers”.

Niet dat Cera en de zijnen zomaar hun zin deden. Ze gooiden wetenschappelijke parameters in de strijd. “We onderzochten frequenties en klankkleuren die in steden voorkomen”, vertelde IRCAM-medewerker Nicolas Misdariis tijdens een lezing over het project. “We brachten ook wind, adem en natuurgeluiden in de balans.” “Om een context te vergaren” bestudeerde het team een handvol films, zoals — hier is de sciencefiction weer — Blade Runner, Gattaca, The Fifth Element en de tekenfilmserie The Jetsons (de space-age-versie van The Flint- stones). Uit de keuzes die ze uit al die gegevens maakten, sproot de zogenoemde Zero Emission Voice van de Renault Zoé voort.

Renault loopt ook vooruit op de vraag van mensen om hun autogeluid te personaliseren. Wie met de Zoé rijdt, kan kiezen uit drie klanksignaturen: Pure, Sport en Glam. In dat toonpalet valt van alles te herkennen: een briesje, een turbine, en bij Glam zelfs een suggestie van glockenspiel. Wie wil weten hoe de toekomst klinkt, kan een voorproefje nemen op https://soundcloud.com/ renaultze.

Wie meent dat een Ferrari moet brullen en een Harley moet donderen — of zoals Ecclestone en Warner, dat een renwagen moet huilen — is eraan voor de moeite. Het wagenpark van de toekomst zal anders klinken. De cultuuromslag is al begonnen.

FILIP HUYSEGEMS

Naar analogie met ringtones mag je verwachten dat bestuurders het geluid van hun hybride wagen willen personaliseren.