Blunder van Obama en CIA doet Mubarak verkrampen

Kleinzielige psychologische factoren hadden in de geschiedenis meer dan eens catastrofale gevolgen. De Amerikaanse president heeft duidelijk het effect onderschat van zijn speech waarin hij aankondigde dat “het absoluut vaststond dat er in Egypte historische ontwikkelingen gaande zijn die leiden tot ingrijpende verandering” — change, was ook nu hét woord. Barak Obama deed dat enkele minuten voor de geplande toespraak van de Egyptische president op de staatstelevisie.

Die aankondiging van Obama is Mubarak in het verkeerde keelgat geschoten en heeft verdeeldheid veroorzaakt in de militaire leiding die een afvoerscenario voor Mubarak aan het schrijven was. Dat dit laatste wel degelijk het geval was, blijkt uit de voorafgaande verklaring van de stafchef van het leger aan de demonstranten op het Tahrir-plein dat al hun eisen ingewilligd waren. Ook de topman van Mubaraks partij had dit met zoveel woorden gezegd. Maar de daarop volgende mededeling van de topman van de CIA dat “Mubarak opstapt” doorkruiste het scenario en goot olie op het vuur.

Nog meer hallucinant dan de wereldvreemde verklaring van Mubarak aan zijn volk — die er kwam met meer dan één uur vertraging, wat de plots gecreëerde verwarring in het leiderschap aangeeft — was de blunder van Obama en de CIA. Beseften ze dan niet dat ze door de primeur weg te kapen via CNN alleen maar de bunkermentaliteit van de Egyptische dictator hebben aangescherpt?

Betekent dit dat Mubarak zonder die tussenkomsten bereid was zonder slag of stoot op te stappen? Natuurlijk niet. Maar dat hij verder zou zijn gegaan dan nu het geval was, is zo goed als zeker. Tenzij hier een cynische manipulatie aan de gang zou zijn van de legerleiding, in samenspraak met de CIA: een militaire staatsgreep mogelijk maken, nadat Mubarak door zijn nietszeggende toespraak zou bewezen hebben mentaal en psychologisch niet meer in staat te zijn te regeren.

De paniekreactie van vice-president Omar Suleiman, waardoor ook hij zich heeft verbrand in de publieke opinie, versterkt de indruk dat er op het laatste moment heel wat verkeerd gelopen is. Mubarak heeft cavalier-seul gespeeld en zijn eigen generaals voor schut gezet. Want als het de bedoeling was om Mubarak in een valstrik te lokken en een coup te plegen, dan was die machtswisseling zeker gebeurd tijdens diezelfde nacht. Vóór de aangekondigde massabetogingen van vrijdag.

Jarenlang aanschurken tegen dictators in topontmoetingen, staatsbezoeken en privé-uitstapjes — zoals de vakantie van de Franse premier François Fillon op kosten van Mubarak — heeft westerse regeringsleiders en hun adviseurs kennelijk nauwelijks inzicht bijgebracht over de psychologie van door hovelingen en mauwvegers omringde autocraten.

Ook al beseft de Egyptische legerleiding dat een vorm van democratisering en een meer rechtvaardige verdeling van de welvaart onvermijdelijk worden, is dat onmogelijk te realiseren van de ene op de andere dag. Het is een proces dat maanden en jaren zal aanslepen. Hopelijk realiseren beleidsmakers in Washington en Brussel dat ze dit proces moeten begeleiden, want forceren zal alleen contraproductief zijn. Alle Arabische heersers in de regio willen een bruusk domino-effect ten allen prijs vermijden.

Tot nu heeft Washington geblunderd bij het helpen tot stand brengen van een “ordelijke overgang”.