Bij gebrek aan geld

Is ruilhandel een valabel instrument om de handelsbetrekkingen met Rusland in stand te houden? Nederlandse bedrijven vinden van wel, hun Belgische collega’s beweren het tegendeel. Wie heeft gelijk?

“Vroeger waren de winkels leeg en was er geld. Vandaag liggen de kaarten net andersom: volle winkels maar geen geld.” Dat is ongeveer hoe de Moskovieten met hun eigen lot grimlachen. De neerwaartse spiraal waarin Rusland is verstrikt, heeft dramatische gevolgen. Voor de bevolking ter plaatse, maar ook voor de handelspartners in Europa. Kan het anders als de helft van de bevolking nog wacht op enkele maanden achterstallig loon? Er is gewoon geen geld om westerse koopwaar te betalen.

Wat doe je als handelspartner van dit land in crisis? Je klanten krediet geven, is riskant. Nederlandse bedrijven grijpen naar het logische alternatief en verkiezen ruilhandel om hun marktpositie te consolideren. De Belgische ondernemers zijn, enkele uitzonderingen buiten beschouwing gelaten, wantrouwiger en laten voorlopig de lokroep uit het Rusland van de ongekende mogelijkheden links liggen.

Russische ruiltraditie

Op de hitlijst van de Belgische Dienst voor Buitenlandse Handel ( BDBH) bezet de Russische Federatie als afnemer van Belgische exportproducten de veertiende plaats. Rusland importeerde in 1997 voor 55,8 miljard frank Belgische producten. In 1996 was dat maar 40,6 miljard frank. Daarvan komt ongeveer 85% uit Vlaanderen. Textiel gold lange tijd als ons belangrijkste exportproduct naar Rusland. Sedert vorig jaar is dat veranderd en staat de voedingsnijverheid op het hoogste trapje van het exportpodium: de handel van ons land met Rusland bestaat nu voor 16,8% uit producten van de voedingsnijverheid, de textielsector haalt een aandeel van 16,2%.

Voor Nederland

betekent de Russische afzetmarkt met een jaarlijks exportcijfer van 3,7 miljard gulden (67,6 miljard frank) nog iets meer. Anders dan hun Belgische collega’s die erop gokken dat de roebel zich spoedig stabiliseert, verkiezen de Nederlanders hun aanwezigheid op de Russische markt te bestendigen. Daarom kondigde het Nederlands Centrum voor Handelsbevordering ( NCH) aan dat het in samenwerking met de verladersorganisatie EVO ruilhandel met Rusland gaat organiseren. “Wij stellen vast dat meer dan de helft van de interne Russische economie gebaseerd is op ruilhandel,” vertelt directeur Hendrik Van Bueren. “Hoewel ruilhandel in Rusland nu al vier jaar bij wet is verboden, gebeurt het nog steeds op gigantische schaal. Zo krijgt een Lada-fabriek in Moskou haar facturen voor 90% in goederen uitbetaald. Gezien deze traditie en de huidige crisis, is het logisch dat we hierop inhaken.”

Het ligt niet in de bedoeling om ruilhandel op lange termijn vol te houden. “Wij zien het meer als een tijdelijk surrogaat voor de komende tien maanden. Je hoeft niet over profetische gaven te beschikken om te beseffen dat nu wegblijven van de Russische markt, gelijk staat met het verliezen van marktaandeel wanneer de situatie in Moskou zich stabiliseert. De Russen importeren 50% tot 80% van hun levensmiddelen. Als wij de handelsbetrekkingen opzeggen, zitten de Russische zakenpartners niet te wachten tot wij terugkeren; ze zoeken gewoon een andere importeur.”

Bij de Belgische exportdiensten bestaat er weinig interesse om een gelijkaardig initiatief op poten te zetten. Martin Van Houtte, algemeen directeur van Export Vlaanderen: “De complexiteit is te groot. Hout en beton ruilen tegen handdoeken, daarin geloven wij niet. Het gaat om een primaire vorm van handel. Naar die prehistorie willen we niet graag terugkeren. Bovendien is het ruilhandelcircuit in grote mate in handen van de zwarte economie en de maffia. Op die manier zou de Russische staat inkomsten mislopen. Minder inkomsten uit belastingen betekent minder stabiliteit.”

Wie ruilt ham en pastei?

Ten tijde van het communisme was er bij de BDBH een juridische cel die compensatiehandel opzette met landen uit het Oostblok, omdat de communistische munten niet convertibel waren. Deze deze cel staat nu op inactief. Juridisch adviseur Koen Van Heusden: “Ruilhandel ligt nu moeilijker. De privatisering heeft de vroegere staatsstructuren om dergelijke goederenstromen op te zetten uitgegomd. Nu zit je tegenover een bedrijf dat bereid moet zijn om goederen te gebruiken als betaalmiddel. Dat is zelfs in Rusland niet altijd evident.”

Toch overweegt vleeswarenproducent Bauwens nv uit Dendermonde om het ruilhandelsysteem in te voeren met Rusland. Tot voor kort exporteerde het bedrijf elke week voor zo’n 12 tot 15 miljoen frank ham en pastei naar Rusland. Sinds de val van de roebel is de handel stilgevallen. Aangezien de uitvoer naar Rusland een kwart van de totale bedrijfsomzet uitmaakt, zoekt Bauwens nu naar een alternatief. “Wij willen het met ruilhandel proberen,” vertelt bestuurder Hugo Bauwens. “Totnogtoe krijgen we dat niet rond. We contacteerden onze partners in Rusland rechtstreeks. Sommigen zeiden vlakaf dat ze er niet aan wilden beginnen, andere zijn nog op zoek naar producten die kunnen worden geëxporteerd naar België.”

Koen Van Heusden erkent dat in sommige gevallen de vraag kan bestaan, maar gelooft niet in ruilhandel. “In Nederland maakt men veel kabaal over het opzetten van een ruilcontract tussen tuinbouwers die voor hun levering van tomaten een partij hout krijgen. Ik daag hen uit om te vertellen hoeveel dergelijke contracten er al zijn. Occasioneel kan dit systeem soelaas bieden, maar niet systematisch. De meeste producten die Rusland kan aanbieden, zijn grondstoffen. Hoe kan een tuinder nu nagaan of het hout dat hij krijgt conform is aan de EU-kwaliteitsnormen. Je moet al een specialist zijn om vast te stellen om welk soort hout het gaat.”

Liever een bedrijvenbeurs

De cashflow van de Russische ondernemingen staat onder druk. Zij krijgen geen krediet meer en moeten alles op voorhand betalen. Toch betekent dat niet dat Russische bedrijven geen geld hebben. Achter het huidige geldgebrek schuilt een structureel probleem. “Het geld van Rusland zit niet meer in Rusland,” betoogt Koen Van Heusden. “Het blijft plakken in een netwerk van Russische agenturen, verspreid over West-Europa. Volgens onze Belgische textielproducenten gebeurde maximum 30% van de betaling van hun Russische klanten vanop een Russische bankrekening.”

De Russische Belg Wim Charlier bevestigt dat beeld. Hij is voorzitter van een coöperatie die 123 sovchozen uit de regio Jekaterinaburg groepeert. De coöperatie bestaat sedert 1995 en spiegelt zich aan de Belgische Boerenbond. Charlier wil de sputterende handelsbetrekkingen met het Westen aanzwengelen. In zuivere ruilhandel ziet hij geen heil. Want dan zitten exporteurs algauw met onbruikbare goederen. Bovendien willen de Russen niet begrijpen dat een rijke buitenlander bij de onderhandeling van contracten onder de lokale marktprijs wil duiken. “Ik stel een bedrijvenbeurs voor waar Belgische bedrijven die goederen uit Rusland willen importeren en Belgische exportbedrijven elkaar vinden. Zij kunnen onderlinge contracten sluiten. Er is dan wel een organisatie nodig die de nodige autoriteit bezit in Rusland en in België.”

ROELAND BYL