Bestuurt de computer de markten?

De auteur is hoofdeconoom van Petercam Vermogensbeheer.

Reacties: visienoels@trends.be

(1) Via derivaten of volatiliteitscertificaten.

e ultieme droom van elke belegger of econoom is een glazen bol te bezitten. U vermoedde het misschien al, maar wij hebben zo’n toestel. Helaas is het gebruik ervan beperkt tot één raadpleging per jaar en dan nog slechts voor één financiële variabele. Een bijkomende voorwaarde is dat ik niet in dat financiële actief mag beleggen. Probeert u zich even deze situatie in te beelden.

De 10-jarige rente is een goed voorbeeld van zo’n financiële variabele. Ze bevat heel wat informatie over de conjunctuur, de verwachte inflatie, de vraag van beleggers naar zekerheid enzovoort. Maar een jaar geleden zou de wetenschap dat de 10-jarige rente in Europa in maart 2005 op 3,7 % zou staan, het overgrote deel van de economen hebben verrast. Negentig procent van hen en 95 procent van de obligatiebeleggers zagen immers de rente verder stijgen.

De olieprijs is een ander voorbeeld van zo’n belangrijke financiële variabele met verstrekkende economische en beleggingsgevolgen. Een jaar geleden stond de prijs van een vat olie op iets meer dan 30 dollar. Het gros van de economen, de oliebedrijven, de leden van de organisatie van olie-exporterende landen (Opec), de analisten en de beleggers vonden die prijs toen al overdreven hoog. Vandaag staat de olieprijs, na een tijdelijke terugval, opnieuw op een recordpeil: zo’n 55 dollar per vat.

Zekerheid over het niveau van de dollar een jaar later is uiteraard ook de droom van heel wat beleggers en economen. Een niveau van 1,34 tegenover de euro zou voor de meesten toen een totale verrassing zijn geweest, omdat een sterkere Amerikaanse economie (onterecht) met een sterkere dollar wordt geassocieerd.

Drie van de belangrijkste economische variabelen – rente, olieprijs en dollar – komen vandaag helemaal niet overeen met de algemene verwachtingen een jaar geleden. Elk van die variabelen afzonderlijk zou al voldoende reden zijn geweest voor een sterke reactie bij de beleggers. En toch was het afgelopen jaar een periode van perfecte kalmte, vooral op het traditioneel meest nerveuze gedeelte: de aandelenmarkten.

Computergestuurde beslissingen. Op de beursindexen waren er het afgelopen jaar nauwelijks dagen waar de koersen met meer dan één procent stegen of daalden. De volatiliteit is historisch laag (zie grafiek). Soms lijkt het wel of machines de handel hebben overgenomen, zo weinig emotie valt er te bespeuren.

Wel, die gedachte leunt dichter aan bij de waarheid dan u vermoedt. De New York Stock Exchange houdt bij hoeveel orders zogenaamd automatisch zijn, dat wil zeggen: gegenereerd door een computer of wegens technische of derivatengerelateerde redenen. De cijfers tonen een spectaculaire stijging van 20 % van de volumes in 1999, tot 35 % in 2003, en vervolgens een ware explosie tot meer dan de helft van de orders in 2005. Dat is een gemiddelde op zes maanden. In sommige maanden bedroeg de ratio meer dan 70 %!

Er is een opvallende correlatie tussen het verlagen van de volatiliteit op de markten en de groei van de automatische orders. En er bestaat een sterk vermoeden dat de gelijktijdige explosieve groei van de hedge funds de ontbrekende schakel is om beide in verband te brengen. Deze beleggingsvehikels hebben alle kleine en grote arbitragemogelijkheden, en ook de marktinefficiënties uit de markt gehaald. Tegelijk hebben ze ook de emotie, de euforie en de plotse paniek uit de markt gezuiverd.

Angst en hebzucht. Sommigen zullen opperen dat dit een goede zaak is, dat al die emoties de beurzen nodeloos volatiel maakten en daardoor ook de economie te cyclisch maakten. Niets is echter minder waar. Angst en hebzucht zijn twee belangrijke oerkrachten in de financiële markten. Ze zorgen voor de bekende animal spirits, die durvers aanzetten om investeringen te doen wanneer ze de kans ruiken. Ze zorgen ook voor een efficiëntere allocatie van middelen. Een goede dosis angst zorgt er bijvoorbeeld voor dat beleggers een stevige premie vragen voor het nemen van economische risico’s. Een beurscorrectie doet die primaire gevoelens bovenkomen en zorgt ervoor dat beleggers opnieuw nadenken over de logica van een belegging.

De menselijke reacties zijn evenwel niet volledig verdwenen door de toenemende automatisering van de handel. Hedge funds, technische analyse en allerhande kwantitatieve technieken hebben de menselijke reacties uit het verleden geanalyseerd en gemodelleerd.

De extreme reacties zijn echter niet te modelleren en worden doorgaans als outlyers beschouwd en uit deze modellen gefilterd.

Een automatische piloot is een geweldig instrument, maar is niet in staat de piloot te vervangen in onverwachte situaties en bij crisismomenten. Toen tijdens de Apollo 13-vlucht de kreet ” Houston, we have a problem” weerklonk, was er gelukkig nog de mogelijkheid voor de astronauten om tussenbeide te komen. Beleggers die niet geloven in de volledige robotisering van de financiële markten kunnen daarop inspelen en nu volatiliteit kopen (1).

Geert Noels