Beschermd tegen beslag

Zelfstandigen kunnen hun hoofdverblijfplaats beschermen tegen claims van hun schuldeisers. Wat moeten ze daar precies voor doen?

Al meer dan zes jaar bestaat er een wet waardoor zelfstandigen met een eenmanszaak hun hoofdverblijfplaats onder bepaalde voorwaarden onvatbaar voor beslag kunnen laten verklaren. Dat betekent dat schuldeisers geen aanspraak kunnen maken op de woning om hun schuldvorderingen te innen. Die bescherming geldt alleen voor beroepsschulden, zoals contractuele schulden tegenover leveranciers, schulden bij banken en schulden aan de RSZ of de btw-administratie — en dus niet voor privéschulden of schulden die deels beroepsmatig en privé zijn.

De wettelijke bescherming geldt zowel voor zelfstandigen in hoofdberoep als in bijberoep. Ook zelfstandigen die actief blijven na hun pensionering, kunnen er aanspraak op maken. Niet alleen vrije beroepers, maar ook bestuurders en zaakvoerders van vennootschappen worden als zelfstandigen beschouwd en kunnen hun privéwoning laten beschermen. Onlangs werden aan die wetgeving enkele verduidelijkingen aangebracht.

Alleen de hoofdverblijfplaats

De bescherming geldt enkel voor de hoofdverblijfplaats van de zelfstandige, en dus niet voor de overige woningen, bouwgronden of appartementen die hij zou bezitten. De hoofdverblijfplaats is het onroerend goed waar de zelfstandige het grootste deel van het jaar verblijft. Dat is dus niet noodzakelijk de woning waar hij gedomicilieerd is — zijn zogenoemde wettelijke woonplaats — maar meestal vallen beide wel samen. Goed om te weten, is dat de zelfstandige niet de eigenaar van de hoofdverblijfplaats hoeft te zijn om aanspraak op de bescherming te maken. Het volstaat dat hij voor de woning een recht op vruchtgebruik, erfpacht of opstal heeft.

Gemengd gebruikte woning

Voor woningen die zowel worden gebruikt om erin te wonen als om er een beroepsactiviteit uit te oefenen, geldt de zogenaamde 30 procentdrempel. Wordt minder dan 30 procent van de totale oppervlakte van het gebouw voor beroepsdoeleinden gebruikt, dan is de hele woning beschermd tegen beslag. Is het beroepsdeel gelijk aan of groter dan 30 procent van de oppervlakte, dan is enkel het privédeel wettelijk beschermd.

Voor de berekening van die drempel moet de totale oppervlakte in aanmerking worden genomen, dus zowel de oppervlakte van het gebouw — inclusief alle verdiepingen — als de grond waar het op staat. Ruimtes die zowel privé als beroepsmatig worden gebruikt, worden geteld bij de oppervlakte met een beroepsmatig doel. Er wordt een uitzondering gemaakt voor oppervlakten waarvan de beroepsaard beperkt is tot een zogenoemde doorgangfunctie — denk bijvoorbeeld aan de inkomhal of de gang. Die worden beschouwd als privé.

Verklaring voor notaris

Om zijn privéwoning te beschermen tegen schuldeisers, moet de zelfstandige een verklaring van onbeslagbaarheid afleggen bij een notaris. Die verklaring moet een gedetailleerde beschrijving bevatten van de woning en van de rechten die de zelfstandige op de woning bezit. Bij een gemengd gebruik moet duidelijk worden aangegeven hoe groot de beroepsoppervlakte is. Als beide echtgenoten zelfstandige zijn, kunnen ze de verklaring van onbeslagbaarheid laten vastleggen in dezelfde akte. De notaris moet er dan wel op toezien dat de echtgenoten individuele verklaringen en geen gezamenlijke verklaring afleggen.

Die verklaring wordt ingeschreven in het daarvoor bestemde register op het hypotheekkantoor van het arrondissement waar de woning is gelegen. Voor de overschrijving van de verklaring in het register hoeft de zelfstandige niet langer 500 euro te betalen; enkel de werkelijke kosten zijn verschuldigd. Aan de notaris moet een ereloon van 500 euro worden betaald voor de opstelling van de akte.

Als de zelfstandige getrouwd is, kan de notaris de verklaring enkel verlijden nadat hij het akkoord van de huwelijkspartner van de zelfstandige heeft gekregen. Als die dat ‘zonder gewichtige redenen’ weigert, kan de andere partner zich door de rechtbank van eerste aanleg en — in spoedeisende gevallen — door de voorzitter van die rechtbank laten machtigen om de verklaring zonder die toestemming af te leggen.

Na die verklaring kunnen schuldeisers geen beslag meer leggen op de woning. Maar dat geldt niet voor alle schuldeisers. De wet schrijft voor dat de verklaring enkel tegenstelbaar is tegenover de schuldeisers van wie de schuldvorderingen na de inschrijving van de verklaring zijn ontstaan. Een zelfstandige kan zijn privéwoning dus niet beschermen tegen schuldeisers van wie de vordering dateert van vóór de inschrijving in het register. De verklaring behoudt haar uitwerking als de zelfstandige activiteit verandert of wordt stopgezet.

Beschermd na de verkoop

Ook als de woning wordt verkocht, blijft de bescherming gelden. In dat geval wordt de ontvangen verkoopsom onbeslagbaar, als de zelfstandige dat bedrag binnen één jaar herbelegt in een nieuwe hoofdverblijfplaats. Die termijn begint te lopen vanaf de datum van de authentieke verkoopakte. Tijdens die periode wordt de verkoopsom bewaard door de notaris die de verkoopakte van de woning heeft verleden.

Ook het nieuwe onroerend goed is onbeslagbaar, als een nieuwe verklaring met de vermelding van de wederbelegging wordt ingeschreven in het register op het hypotheekkantoor. De onbeslagbaarheid kan niet worden overgedragen als de schuldeisers kunnen aantonen dat de zelfstandige zijn solvabiliteit opzettelijk heeft verminderd.

Einde van bescherming

De bescherming eindigt als de zelfstandige bij de notaris vrijwillig afstand doet van zijn verklaring van onbeslagbaarheid. Er wordt dan van uitgegaan dat de bescherming nooit heeft bestaan. De opzegging geldt ten aanzien van alle schuldeisers. Als de zelfstandige van statuut verandert en werknemer of ambtenaar wordt, verliest hij de bescherming tegen schulden die hij aangaat na de verandering van zijn statuut. Als de zelfstandige overlijdt, wordt de beschermde privéwoning weer een gewone woning.

JOHAN STEENACKERS

Om zijn privéwoning tegen schuldeisers te beschermen, moet de zelfstandige een verklaring van onbeslagbaarheid afleggen bij een notaris.