Bent u te slim voor uw bedrijf?

Denk twee keer na voordat u grijnzend knikt bij het lezen van deze titel. Amper 2 % van de Belgen heeft een IQ van meer dan 132; de kans dat u erbij bent, is dus niet erg groot. En belangrijker: is een uitzonderlijk hoog IQ wel een zegen? Voor sommigen is het een ware sociale handicap, ook op de werkvloer.

Meer informatie vindt u op www.mensa.be en www.cbo.be

Er is nog maar weinig onderzoek verricht naar hoogbegaafdheid in de bedrijfswereld. Rust er een taboe op het onderwerp? Niet echt. Het heeft meer met afgunst te maken. “Hoogbegaafdheid wordt vaak als elitair beschouwd, als een luxeprobleem,” zegt Tessa Kieboom, die in Antwerpen het Centrum voor Begaafdheidsonderzoek ( CBO) leidt.

Het centrum doet wetenschappelijk onderzoek naar hoogbegaafdheid, zodat kinderen en adolescenten met een hoog IQ zich optimaal kunnen ontwikkelen. “Het CBO test al vier jaar kinderen op hoogbegaafdheid via doorlichting en diagnostiek,” legt Kieboom uit. “Daarnaast verlenen we ook deskundig advies aan de ouders, de scholen, de hulpverlening en de overheid. En aangezien de jongeren ook op de arbeidsmarkt terechtkomen, concentreren we ons ook op de bedrijfswereld.”

Maar hoe definieer je hoogbegaafdheid eigenlijk? Volgens Kieboom moet u daarvoor aan drie persoonlijkheidskenmerken voldoen. Hoogbegaafde jongeren hebben bijzondere mogelijkheden die zich op verschillende vlakken kunnen manifesteren. Ze zijn sportief, muzikaal aangelegd of hebben hoge intellectuele capaciteiten. Een tweede eigenschap is creativiteit. De hoogbegaafde vindt originele oplossingen, legt makkelijk onderlinge verbanden of heeft een uitstekend redeneervermogen. En ten derde is er de motivatie: de persoon in kwestie is gedreven in alles wat hij uit interesse doet.”

Weg met de vooroordelen

Hoogbegaafdheid hoeft geen probleem te zijn. Tenminste, wanneer er een perfecte interactie is tussen die drie persoonlijkheidskenmerken en drie omgevingsfactoren: het gezin, de school en de ontwikkelingsgelijken. Toch gebeurt het vaak dat de omgeving niet adequaat reageert op iemand die hoogbegaafd is. “Hoogbegaafde kinderen merken gauw dat ze anders zijn. Het hangt van hun persoonlijkheid af hoe ze op het ‘anders zijn’ reageren,” aldus Kieboom. “Meestal spelen die kinderen niet met leeftijdgenoten maar alleen of met oudere speelkameraden. Voor de buitenwereld lijken zulke kinderen makkelijk communicatiegestoord. Dat is niet zo, ze vinden gewoon niemand met een gelijke ontwikkeling. Hoogbegaafde kinderen worden daardoor vaak onzeker of betweterig.”

Er zijn parallellen te trekken met de bedrijfswereld. Hoogbegaafde werknemers krijgen vaak het verwijt dat ze moeilijk in de omgang zijn en niet communiceren. “Vaak onterecht,” zegt Tessa Kieboom. “Hoogbegaafden hebben gewoon minder stappen nodig om iets uit te leggen, met als gevolg dat de werknemers hen niet kunnen volgen.” Hoogbegaafden hebben ook een sterk rechtvaardigheidsgevoel en zien alles zwart-wit. “De grijze zone, die in een werkomgeving geregeld opduikt, kennen ze niet. Daardoor komen ze vaak naïef over. Door hun rechtvaardigheidsgevoel hebben ze niet door dat iemand hen onheus zou kunnen behandelen. Verloopt er iets niet correct, dan zullen ze dat ook rechtuit zeggen. Ze hebben niet geleerd om op dat vlak diplomatisch te zijn.”

“Het is moeilijk te zeggen of hoogbegaafdheid een zegen dan wel een vloek is,” zegt Kieboom. “Het wordt wel als een bedreiging gezien. Wanneer een hoogbegaafde werknemer bovendien niet het bijbehorende diploma bezit, is die dreiging nog groter want hij is verstandiger dan zijn overste. Die werknemers zie je vaak om de drie jaar van job veranderen.”

Op zoek naar gelijkgestemden

Peter Kravanja, voorzitter van Mensa België, herkent het fenomeen. Bij Mensa zitten zowel mensen die in hun carrière geslaagd zijn als hoogbegaafden die nog steeds op zoek zijn naar een job waar ze zich goed in voelen.

“Over hoogbegaafden bestaan heel wat clichés,” zegt Kravanja. “Mensen denken dat we allemaal twintig talen spreken of de vierkantswortel van ieder getal kennen. Maar niet elke hoogbegaafde heeft drie diploma’s. Velen hebben niet eens de humaniora afgemaakt. Een hoog IQ is geen garantie voor een geslaagde professionele carrière.”

Mensa is een internationale vereniging die net na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht. De enige voorwaarde voor lidmaatschap is een IQ van 132 of meer. Mensa België telt momenteel 926 leden. “De tests van Mensa peilen vooral naar het analytisch redeneervermogen,” zegt Kravanja. “Verbale proeven zijn te veel bepaald door opvoeding en onderwijs. Het zou niet eerlijk zijn tegenover bepaalde lagen van de maatschappij.”

Ongeveer 2 % van de Belgische bevolking is hoogbegaafd. Voelen ze zich thuis in de bedrijfswereld? Peter Kravanja citeert de filosoof Ludwig Wittgenstein: “Plaats iemand in de verkeerde omgeving en hij zal niet functioneren zoals het moet. Breng hem in de juiste omgeving en hij zal open bloeien. Dat geldt trouwens niet alleen voor hoogbegaafden, maar voor elke werknemer. Het komt erop aan om een omgeving te kiezen waar je je het best kunt ontplooien.”

Hoogbegaafden kunnen niet zomaar in elk bedrijf terecht. “Veel hangt af van de interesses,” zegt Kravanja. “Sommige hoogbegaafden zijn sterk op zichzelf gericht en werken niet graag samen met collega’s. Ze voelen zich thuis in een re- searchafdeling, waar ze weinig moeten communiceren en relatief veel vrijheid hebben. Andere hoogbegaafden hebben het moeilijk om gezag te aanvaarden en zijn rebels. Zodra ze een stramien of schema moeten volgen, analyseren ze het en stellen ze alternatieve oplossingen voor.”

Dat doen ze met de beste bedoelingen, maar het loopt wel eens verkeerd af. “Niet iedere leidinggevende kan daarmee omgaan,” beseft Kravanja. “Hij heeft misschien hard moeten knokken om die functie te krijgen en voelt zich in zijn job bedreigd. Als de hoogbegaafde werknemer niet in het management zit of een leiderspositie bekleedt, moet hij daarvoor oppassen.”

De slotsom is hard. “In een normale werkomgeving zou ik me niet onmiddellijk outenals hoogbegaafde,” zegt Kravanja. “Werkgevers kunnen vaak heel onrealistische eisen stellen. Het is niet omdat je hoogbegaafd bent dat je alles kunt.” De bazen hebben te hoge verwachtingen, de collega’s zijn afgunstig, ze hebben negatieve confrontaties met de overste die vreest dat zijn autoriteit ondergraven wordt. Vaak leidt dat tot het ontslag. Kravanja: “Hoogbegaafdheid is een surplus als de werknemer actief is in een omgeving waar hij voldoende uitdagingen en voldoende ruimte krijgt om zich te ontplooien. Is dat niet het geval, dan moet hij van omgeving veranderen, maar dat geldt voor iedereen. Om succesvol te zijn in de bedrijfswereld heb je meer dan intelligentie nodig. Doorzettingsvermogen, aanpassingsvermogen en geduld zijn minstens even belangrijk.”

Melanie De Vrieze

Hoogbegaafden hebben minder stappen nodig om iets uit te leggen, met als gevolg dat de werknemers hen niet kunnen volgen.