Begrenzende grenzen

Luc Devoldere, Grens/Frontière, 1713-2013, Stichting Ons Erfdeel, 176 blz., 2013, 21 euro

Precies 300 jaar na de Vrede van Utrecht (1713) en het vastleggen van de lijn die België van Frankrijk scheidt. Een betere timing kon Luc Devoldere van Stichting Ons Erfdeel niet bedenken om met een boek te komen over de grens, la frontière, want het boek wordt in twee talen uitgegeven.

Luc Devoldere en zijn voorganger Jozef Deleu zijn namens Ons Erfdeel altijd bezeten geweest door de grens. Vanuit hun kantoor in Rekkem zien ze de scheidingslijn tussen twee landen letterlijk in de tuin liggen. “We zijn dus, met permissie gezegd, deskundigen geworden in grensverkeer en grensgevallen”, zegt Devoldere. “Vandaar ook het idee voor dit boek.”

Devoldere heeft het moeilijk met grenzen. Hij schrijft: “Grenzen sluiten af, ze sluiten op en ze sluiten uit. Ze beperken en houden ons dom.” Maar uiteraard gaat de intellectueel in hem ook verder op zoek naar het hoe en het waarom. Devoldere wilde dat niet alleen doen. Aan beide kanten van de schreve zocht en vond hij kritische geesten die elk met hun verhaal over grenzen voor de dag komen. Het zijn nu eens auteurs van reisverhalen (Anne Provoost, Luuk Gruwez), dan weer historici of poëzieschrijvers. Topfotografen zoals Michiel Hendryckx of Stefaan Vanfleteren turen op hun beurt beklijvend door hun lens naar dat vreemde stukje scheidingslijn tussen de Latijnse en de Germaanse wereld, ofte Romania en Germania.

Een vreemd stukje scheidingslijn? Dat leren we toch uit de beschouwingen van Ludo Milis, professor emeritus geschiedenis aan de Gentse universiteit. In 1713 maakte een Europees vredesverdrag een einde aan een eeuw onafgebroken oorlogsvoering op het oude continent. Frankrijk consolideerde zijn overwinningen aan zijn noordergrens, terwijl de toenmalige Nederlandse republiek erbij stond en ernaar keek. Het belang van de Vrede van Utrecht moet beslist hoog ingeschat worden, vindt Milis, temeer omdat de contouren van toen tot op vandaag grotendeels zijn blijven bestaan.

Maar Milis wil niet defaitistisch overkomen. Nogal wat elementen wijzen erop dat het fenomeen ‘grens’ uitgehold raakt. Europa draagt daar zijn steentje toe bij, maar ook de liefde (veel huwelijken over de grens heen) of de economische realiteit die zich al langer dan vandaag vertaalt in een fenomeen als grensarbeid. De aftandse grenspalen in het duinengebied tussen De Panne en Bray-Dunes zijn getuigen van een voltooid verleden tijd.

In het boek Grens/Frontière komt elke auteur zo met zijn eigen waarheid. Geert Van Istendael wijst erop dat de taalgrens gewoon de grondslag vormt van het België dat wij met zijn allen gewild hebben. Grenzen veroorzaken spanningen en emoties en op veel plaatsen openen ze de doos van Pandora en laaien conflicten op. Al valt dat in Europa al decennia best mee. De Nederlandse historicus Joel Leerssen schrijft het als volgt: “De beste Europeanen zijn zij die met grenzen en grensgebieden weten om te gaan en gaan voor interculturele tolerantie.”

KAREL CAMBIEN