Bedrijfsleiders torpederen besparingen in cultuur

Het Vlaamse concertwereldje bracht de voorbije week zwaar geschut in stelling. Een rist captains of industry gooide de besparingsplannen van cultuurminister Paul Van Grembergen in de prullenmand. Maar dat mag het fundamentele probleem van het vaste personeelsstatuut niet doen vergeten.

Cultuurminister Paul Van Grembergen ( Spirit) joeg de voorbije week cultureel Vlaanderen in de gordijnen. Het Vlaams Radio Orkest, deFilharmonie, de Vlaamse Opera, zouden elk 375.000 euro moeten inleveren. Het Concertgebouw Brugge ( zie ook Mensen, pagina 29) 250.000 euro. Als klap op de vuurpijl eiste de minister van de instellingen dat ze wat inventiever middelen moeten zoeken.

Zoals te verwachten was, reageerde het culturele wereldje erg bitter. Maar bliksemsnel en deskundig lobbywerk, onder meer door de raden van bestuur, deden de besparingen nog voor het einde van de week in de prullenmand belanden. In die bestuursraden zitten nogal wat captains of industry, die het klassieke concertleven onder meer gebruiken als een handig instrument voor netwerking en creatie van goodwill bij bevriende zakenrelaties. Een rondvraag bij enkele van die kleppers uit de Belgische ondernemerswereld leert dat de geviseerde instellingen zonder subsidies meteen de deuren kunnen sluiten. Voor een verhoging van het percentage eigen middelen – in hoofdzaak ticketverkoop, sponsoring en mecenaat – is er in het huidige economische klimaat nauwelijks ruimte. “Alle bedrijven staan onder druk. We moeten ons daar niets over wijs maken,” leert Valère Croes. De topman bij onder meer Fortis AG en Sabena was jarenlang lid van de raad van bestuur van de Filharmonische Vereniging van Brussel. “Je kan moeilijk personeel ontslaan, en je sponsoring voortzetten. Op die budgetten wordt eerst beknibbeld, en pas daarna gaat men intern kijken naar bezuinigingen.”

Snoeien in Mahler

De voorbeelden zijn legio. Het barre economische klimaat verlaagde bij de Vlaamse Opera de inkomsten van de business seats en de structurele sponsors. In het seizoen 2000-2001 brachten die 0,69 miljoen euro in het laatje. Voor het huidige seizoen begroot Inge Vekeman, hoofd van de dienst sponsoring, een inkomensstroom van 0,62 miljoen euro. 70.000 euro minder inkomsten dus, op een begroting van 22,7 miljoen euro. DeFilharmonie – het voormalige Filharmonisch Orkest van Vlaanderen – hertekende zijn programmering van de grote en dus dure projecten.

Van structurele sponsoring verschuift de aandacht naar projectgebonden sponsoring. Zo telde Fortis 25.000 euro neer voor een concert in deSingel door de London PhilharmonicOrchestra. Ook het Vlaams Radio Orkest ziet vooral ruimte via projectgebonden sponsoring. Het bedrijf van intendant Dries Sel tekende contracten met Hilton (overnachtingen in Brussel) en Barco (projectoren). In ruil krijgen die bedrijven gratis concerten. “Er wordt niet langer met sponsorgeld gesmeten,” luidt het verdict van Ivo Van Vaerenbergh, voorzitter van onder meer Aquafin en de Kempense Kamer voor Handel en Nijverheid en lid van de raad van bestuur van het Vlaams Radio Orkest. “We vissen allemaal in dezelfde vijver. KBC en zeker Fortis zijn niet meer zo vrijgevig.”

Binnen het Vlaams Radio Orkest neemt een trio financieel-economische zwaargewichten alle mogelijke besparingen onder de loep. Naast Ivo Van Vaerenbergh zijn dat Dirk Bruneel, topman van Dexia, en voorzitter van de raad van bestuur Hugo Van Damme, ex-topman van Barco. “We gebruiken alle mogelijke technieken van het bedrijfsleven. We hebben al in de programmering gesnoeid. Je kan toch niet verwachten dat we een halve hoornblazer in een symfonie van Mahler gaan inzetten, als er twee worden voorgeschreven?”

Wie krijgt de première?

De achilleshiel zijn de loodzware structurele kosten, waarmee muzikale instellingen worstelen. Het Vlaams Radio Orkest genereert in 2002 1,5 miljoen van de 8,4 miljoen euro zware begroting uit eigen middelen. Van de 130 werknemers zijn er 115 musici (90 in het orkest en 25 in het koor). Die vreten 6 miljoen euro uit het budget. DeFilharmonie telt 97 voltijdse werknemers, waarvan 81 musici. De personeelslast bedroeg in 2001 5,5 miljoen euro, op een totale begroting van 7,8 miljoen euro. “De eigen inkomsten bedroegen 15,3% van de totale inkomsten, terwijl de doelstelling van de Vlaamse overheid 12,5% was,” becijfert Johan De Muynck, voorzitter van de raad van bestuur en voormalig topman van bouwgroep Franki en ex-voorzitter van het VEV. “Het kan niet dat de overheid nu forfait geeft.”

Operahuizen hebben met hun meest complete kunstvorm structureel de hoogste vaste kosten. Zangers, decors, kostuums en musici, kosten de Vlaamse Opera dit seizoen 20 van de 22,7 miljoen euro. Een productie kost gemiddeld 0,9 tot 1,1 miljoen euro, zonder de vaste personeelskost. Compositie en auteursrechten zorgen voor een extra 150.000 euro bij een nieuwe opera. Maar die kan je niet altijd hernemen, terwijl je het gevestigd repertoire kan afschrijven, door een herneming binnen de drie jaar. Coproducties met buitenlandse operahuizen drukken weliswaar de kosten. “Maar de hamvraag is altijd: wie krijgt de première?” zucht intendant Marc Clémeur.

Mieke Offeciers was voorzitter van de raad van bestuur van de Vlaamse Opera van 1996 tot 2001. In die vijf jaar zag de gewezen federale begrotingsminister en topvrouw van het VEV de krapte op de sponsoringmarkt nooit afnemen. Meer nog: “Sponsoring leidt tot structurele onzekerheid. KBC haakte af als structurele sponsor tijdens het lopende seizoen. Op heel korte termijn moesten wij onze ganse programmering omgooien.” Veel ruimte voor extra middelen naast de subsidiëring ziet Mieke Offeciers niet. Tenzij er gesleuteld kan worden aan de personeelskost. België zeult als één van de weinige landen in Europa met een zware erfenis van een orkestsysteem met vaste statuten. De Vlaamse Opera was tot 1992 een intercommunale. Met personeel dat werkzekerheid had tot aan het pensioen. Plannen voor omvorming tot een vzw – wat een soepeler personeelsstatuut zou impliceren – werden door de Raad van State in 1992 naar de prullenmand verwezen. Sinds 1996 is het zanghuis een Vlaamse Openbare Instelling, met opnieuw een specifiek en beschermend personeelsstatuut. “Als je iets wilt veranderen, moet je heel zwaar overleggen met de vakbonden,” weet Mieke Offeciers. Het is een meer dan subtiele verwijzing naar de stakingsdreiging die al twee weken in de lucht hangt.

Wolfgang Riepl [{ssquf}]

wolfgang.riepl@trends.be

“Je kan toch niet verwachten dat we een halve hoornblazer in een symfonie van Mahler gaan inzetten, als er twee worden voorgeschreven?”