Dexia een alleenstaand geval? Vergeet het. Als de Europese top van 23 oktober geen overtuigende oplossing voor de schuldencrisis oplevert – en daar ziet het naar uit -, dan dreigt een armageddon voor de banksector.
Terwijl in België alle ogen op de redding van Dexia gericht waren, was het de voorbije weken kommer en kwel in de hele Europese bankensector. In Spanje werden vier cajas (regionale banken) genationaliseerd wegens virtueel failliet. Denemarken moest Max Bank redden. Deutsche Bank pakte uit met een forse winstwaarschuwing. Standard & Poor’s verlaagde de rating van de bankreuzen Santander en BNP Paribas. Fitch verlaagde de kredietwaardigheid van UBS en dreigde ermee die van Deut-sche Bank, Barclays, BNP Paribas en Société Générale te verlagen. Zelfs de AAA-rating van Rabobank staat volgens Fitch ter discussie.
En er was ook slecht nieuws voor KBC. De Oostenrijkse Erste Bank wisselde haar prognose van 1 miljard euro winst in voor een verwacht verlies van 1 miljard. Vooral de kredieten die de bank in Hongarije toekende, speelden daarbij een grote rol. Net als KBC verkocht Erste Bank in Hongarije kredieten in Zwitserse frank. Door de appreciatie van die munt zijn de leningen nagenoeg onbetaalbaar geworden voor de Hongaren, waarop de Hongaarse overheid een wet goedkeurde die haar landgenoten toelaat de leningen vervroegd terug te betalen tegen ongunstige voorwaarden voor de banken.
Kortom, Dexia was de voorbije dagen geen alleenstaand geval. De Frans-Belgische bank was wel de grootste financiële instelling die sinds 2008 dreigde om te vallen. Veel waarnemers gaan ervan uit dat ze niet de laatste zal zijn.
Dexia werd het slachtoffer van een combinatie van factoren. Ten eerste kwam de groep niet meer aan genoeg financiering op de interbankenmarkt. Ten tweede kampte ze met een mank businessmodel: langetermijnbeleggingen werden op korte termijn gefinancierd. Ten derde was er de grote blootstelling aan overheidsobligaties uit PIIGS-landen. En ten vierde had Dexia te weinig kapitaal om een gevoelige afwaardering van die obligaties op te vangen.
De interbankenmarkt bestaat niet meer
In de praktijk kampt een groot aantal banken met een of meerdere van die problemen. Laat ons beginnen met de meest acute bedreiging: de funding. Een Belgische topbankier stelt de zaken heel duidelijk: “Er is gewoon geen interbankenmarkt meer. Niemand vertrouwt nog iets of iemand. De banken lenen nauwelijks nog geld aan elkaar.” Dat blijkt uit de bedragen die elke nacht op de depositofaciliteit van de Europese Centrale Bank geparkeerd worden (zie grafiek). Sinds begin oktober ging het telkens om meer dan 200 miljard euro, en vorige week werd de grens van 250 miljard overschreden. Daarmee zit het wantrouwen op het hoogste niveau sinds 2008-2009.
Vooral de dollarfinanciering is een groot probleem geworden voor de Europese banken. De Amerikaanse geldmarktfondsen hebben zich bijna helemaal teruggetrokken. Ze steken nauwelijks nog geld in Europese banken, en als ze dat doen is het op zeer korte termijn en tegen hoge rentes. “Het debacle van Dexia was een belangrijke waarschuwing voor de Franse banken, die voor hun dollars zeer afhankelijk zijn van kortetermijnfinanciering”, zegt een geldmarktspecialist.
Maar ook de eurofinanciering wordt meer en meer problematisch. Pensioenfondsen en verzekeraars kopen nauwelijks nog Europese bankschulden, en al zeker niet op lange termijn. Gelukkig besliste de ECB vorige week haar kredietfaciliteiten op twaalf maanden nieuw leven in te blazen, terwijl de normale looptijd drie maanden is. Daarmee speelt de centrale bank alvast tot eind 2012 haar rol van ‘ lender of last resort‘ en garandeert ze de liquiditeit van de banksector. Dat was meteen de laatste bewindsdaad van de Fransman Jean-Claude Trichet, die in één adem waarschuwde dat Europa ‘een systeemcrisis’ doormaakt.
Dat Dexia afhankelijk was van de interbankenmarkt om zijn langetermijnbeleggingen te financieren, had alles te maken met de zwakke depositobasis van de groep. Alleen in België was die voldoende sterk. Helaas zijn nogal wat banken in dat bedje ziek. Het Franse Natixis bijvoorbeeld heeft maar 13 procent deposito’s staan tegenover zijn activa, de rest moet het op de markt zien te financieren (zie tabel Depositobasis van Europese banken). Maar ook BNP Paribas en Société Générale uit Frankrijk en Me-diobanca uit Italië hebben een te kleine depositobasis in verhouding tot hun balanstotaal.
Ook grote zakenbanken zoals het Britse Barclays, het Amerikaanse JP Morgan en Deutsche Bank zijn kwetsbaar. Zij hebben in het verleden hun internationale expansie gebouwd op goedkope marktfinanciering. Maar nu worden ze geconfronteerd met terugvallende activiteiten als gevolg van de financiële crisis: minder handel en dus ook minder inkomsten.
Grotere afwaardering obligaties wordt pijnlijk
Een volgende pijnpunt is de blootstelling van de Europese banken aan Zuid-Europese overheidsobligaties. Er zijn natuurlijk de banken uit de eigenlijke probleemgebieden: Griekenland, Cyprus, Portugal en Ierland. Zij staan er zeer slecht voor en overleven grotendeels dankzij ECB-financiering. Maar de grootste volumes PIIGS-obligaties zitten bij Spaanse, Italiaanse en Franse banken. De blootstelling is het grootst bij UniCredit en Intesa Sanpaolo (Italië), BBVA en Santander (Spanje) en BNP Paribas en Société Générale (Frankrijk).
Daarbij komt dat die banken hun Griekse portefeuille maar voor 21 procent afgewaardeerd hebben bij de goedkeuring van het Europese reddingsplan. De meeste Noord-Europese banken kozen voor een afwaardering van 40 tot 50 procent, conform de marktprijzen. Aangezien steeds meer gesproken wordt over een grotere haircut (schuldvermindering) dan 21 procent, is de kans groot dat de Franse, Italiaanse en Spaanse banken nog een belangrijk verlies in hun cijfers moeten incorporeren.
Er zijn ook enkele Duitse banken die een grote blootstelling op Zuid-Europa hebben, Commerzbank op kop. Maar de Duitsers hebben natuurlijk ook veel Duits papier in portefeuille, en dat is de voorbije maanden alleen maar in waarde gestegen. Wat de Duitse banken dreigen te verliezen op Zuid-Europa kunnen ze waarschijnlijk ruimschoots compenseren door hun winst op Duitse obligaties.
Ten slotte is er de discussie over de kapitaalbasis van de banken. Over het algemeen zijn de grote Europese banken te weinig gekapitaliseerd om een ernstige systeemschok te kunnen opvangen. UniCredit, Commerzbank en Deutsche Bank voeren de lijst van ondergekapitaliseerde banken aan. Een faillissement van Griekenland zouden de meeste banken nog wel overleven, maar als ze ook verlies moeten nemen op Spaans en Italiaans papier, dan zijn de kapitaalbuffers onvoldoende groot. De eerste die daarvoor waarschuwde, was IMF-topvrouw Christine Lagarde. Zij pleitte twee maanden geleden al voor een grote herkapitalisering van de Europese banken, en ze wordt daarin sinds kort bijgevallen door de Europese Commissie en door de European Banking Authority (EBA).
275 miljard vers kapitaal nodig
De EBA wil de banken een kernkapitaalratio van 9 procent opleggen na afschrijving van hun dubieuze Zuid-Europese obligaties. Volgens een studie van Morgan Stanley zou dat betekenen dat 275 miljard euro nodig is om de Europese bankensector te herkapitaliseren. Dat geld zal in deze moeilijke marktomstandigheden en bij de huidige lage beurskoersen wellicht niet van privé-aandeelhouders komen. Door de economische groeivertraging en de afschrijvingen op Zuid-Europa kunnen de banken zelf ook onvoldoende winst reserveren om aan de norm te voldoen.
De staat dan maar? De nationale overheden hebben in 2008 al eens hun banken moeten redden en sommige hebben zich daardoor dik in de schulden gestoken. Wellicht kan in de huidige omstandigheden alleen Duitsland zijn banksector vlot herkapitaliseren. Frankrijk zou het kunnen, maar dan wel koste van de AAA-rating van het land. Rest het Europese noodfonds EFSF, maar dat heeft onvoldoende middelen om zowel staatsobligaties op te kopen als de banken te herkapitaliseren.
En zo komen we tot de kern van de zaak: de Europese politici moeten dringend de schuldencrisis in Europa oplossen, zodat de obligatiemarkt kalmeert. Dat kan door eerst een brandgang te installeren waardoor Italië en Spanje niet in gevaar komen, door vervolgens de banken te herkapitaliseren, en ten slotte de schulden van Griekenland te herschikken.
Het is niet langer vijf voor twaalf, het is al vijf over twaalf. Als de top van zondag geen overtuigend financieel plan voortbrengt, dreigt de eurozone in chaos te vallen en de banksector kopje-onder te gaan. De Europese banken staan aan de rand van het ravijn. Er is weinig nodig om ze als lemmingen over de rand te jagen.
PATRICK CLAERHOUT
Wellicht kan in de huidige omstandigheden alleen Duitsland zijn banksector vlot herkapitaliseren.
Dexia was de grootste financiële instelling die sinds 2008 dreigde om te vallen. Veel waarnemers gaan ervan uit dat ze niet de laatste zal zijn.
