AYATOLLAHS ZIJN DE GROOTSTE VERLIEZERS

Triomfalisme van Iran op weg naar een kernbom en geruchten over tactische bombardementen door de Verenigde Staten drijven de olieprijs richting 100 dollar per vat (zie blz. 18). De grootste verliezers van oplopende spanningen rond Irans nucleaire plannen zouden nochtans de mollahs en ayatollahs kunnen zijn. Die hebben maar één ambitie: vastklitten aan de macht door het pragmatische economische model van China te kopiëren. Zoals Peking hebben ook de mollahs baat bij politieke stabiliteit en kunnen ze alleen zo lucratieve partnerships sluiten met westerse en Aziatische bedrijven.

Bij een regelrechte confrontatie trekt het religieuze affairisme in Teheran aan het kortste eind. Want zoals de communistische leiders in Peking hun zakelijke belangen en machtsposities in stand houden dankzij het communistische apparaat, steunen de mollahs en ayatollahs op zakenimperia die ze na de religieuze revolutie van Khomeini uitbouwden. De jongste tijd dagen de middenklasse en intellectuelen dat Chinese model uit. Ondanks gemuilkorfde media proberen de Iraniërs persoonlijke vrijheden terug te winnen. Verzet uit zich in kritische theaterstukken en muziek of het dragen van westerse kledij, vooral bij vrouwen die minder haarlokken onder hun sluier verbergen. Voor zover die relatieve openheid hun zakelijke contracten niet bedreigt, kunnen de mollahs daarmee leven.

Dreigende taal uit Washington verstoort die harmonie, maar al eerder was president Ahmadinejad een stoorzender. Tot ergernis van het religieuze establishment. Tegen hun belangen in ontpopte hun poulain – die de mollahs vanwege zijn oerconservatieve godsvrucht mee in het zadel tilden – zich tot een purist die corruptie gaat bestrijden en veel aanhang wint onder de verarmde volksmassa. Een escalatie tegen de rest van de wereld zit de religieuze leiders niet mee. Maar Ahmadinejad speelt gevaarlijk spel en zou met zijn antiwesterse opbod zelf bedrogen kunnen uitkomen. Het oliemanna voedt zijn populariteit en is zijn garantie tegen sociale onrust.

Als Ahmadinejad, in een reactie tegen westerse sancties, de olie-export naar het Westen (vooral Europa is kwetsbaar) dichtdraait, dan ondermijnt hij zijn eigen machtsbasis. Een regelrechte confrontatie zal dus niet alleen in het Westen brokken maken (duurdere olie en antiwesterse reacties). In Iran zal ze, na een eerste fase van eensgezindheid, de interne rivaliteit aanscherpen en ook in de bredere moslimwereld zal de eeuwenoude rivaliteit tussen Perzen en Arabieren de antiwesterse retoriek temperen.

Tegen die complexe achtergrond hebben ze in Teheran één uitweg: alleen door een selectief embargo tegen het Westen en zeker niet tegen de Chinese en andere Aziatische vrienden kunnen ze aan hetzelfde zeel trekken en de boel bij elkaar houden. Bijgevolg worden het cruciale weken voor de westerse diplomatie. Het komt erop aan om Chinezen, Russen en landen uit de Iraanse invloedssfeer te overtuigen dat niemand baat heeft bij verdere nucleaire proliferatie. Daarna kan de olieprijs opnieuw zakken.

Erik Bruyland