Antwerpen: Stad van het steentje

Nergens ter wereld wordt zoveel diamant verhandeld en bewerkt als in Antwerpen, waar de hardste, schitterendste en duurste edelsteen gewoon “het steentje” wordt genoemd. Vorig jaar passeerde hier zowat 525 miljoen karaat, goed voor 730 miljard frank.

Ruim 27.000 mensen verdienen hun brood in de Antwerpse diamantsector, al is het aantal arbeiders in de nijverheid wel geslonken van 25.000 in de jaren zestig tot 3500 nu. Er zijn zowat 3500 makelaars en handelaars, 1644 diamantvennootschappen en 318 werkplaatsen waarvan de productie het befaamde predikaat “Cut in Antwerp” draagt. Het belang van Antwerpen als diamantcentrum is enorm: 60% van de wereldhandel vindt hier plaats, met een aandeel van 85% in de wereldwijde aanvoer van ruwe diamant, 50% van de geslepen diamant en 40% van de natuurlijke industriële diamant (voor de chirurgie, de ruimtevaart, de elektronica, de industrie enz.).

De Antwerpse diamantsector is vooral bedrijvig rond de Hoveniersstraat, op een gebied van minder dan twee vierkante kilometer in de buurt van het Centraal Station. In deze wijk heerst een unieke atmosfeer: Belgen, Israëliërs, Indiërs, Australiërs, Russen, Libanezen, Amerikanen, Japanners,… gaan er met elkaar om in diep respect voor elkaars cultuur en religie. De stad herbergt vier van de 21 diamantbeurzen ter wereld, zeven beroepsorganisaties, vijf scholen, syndicaten, gespecialiseerde banken en dies meer. De positie van Antwerpen in de diamantwereld is even sterk als de edelsteen zelf.

De natuurlijke

diamant ontstaat op een diepte van 150 tot 200 kilometer onder de grond. Hij bestaat uit zuivere koolstof, gekristalliseerd onder zeer hoge druk (70 ton per cm²) bij een temperatuur van bijna 2000 C°. Het lijkt dan ook onwaarschijnlijk dat men er tegenwoordig in slaagt synthetische diamant te vervaardigen voor industriële doeleinden.

Vooralsnog is het onmogelijk 150 tot 200 kilometer onder de grond diamantmijnen te gaan ontginnen. Gelukkig helpt de natuur een handje: geologische verschijnselen, met name vulkaanuitbarstingen, stuwen de ruwe diamant in de richting van het aardoppervlak. Een van de vulkanische grondstoffen die diamant bevatten, noemt men kimberliet (naar Kimberley in Zuid-Afrika).

Diamant blijft uiterst zeldzaam. Het is niet ongewoon dat men 250 ton rotssteen, zand of grind moet behandelen om er één karaat diamant uit te halen (1 karaat = 0,2 gram). De huidige wereldproductie bedraagt ongeveer 100 miljoen karaat. Ongeveer de helft daarvan heeft de kwaliteit van edelsteen, de rest is bestemd voor de industrie.

Wanneer de eerste diamant ontdekt werd, weten we nog altijd niet. In zijn boek “Le Diamant” (La Renaissance du Livre, Doornik, 1999) schrijft Jacques Mercier dat de eerste vindplaatsen waarschijnlijk uitgebaat werden in India, vanaf de 8ste eeuw voor Christus. Het oudste geschreven bewijs waarover we totnogtoe beschikken, is evenwel 400 jaar jonger: een Hindoes belastingwetboek uit de 4de eeuw voor Christus. Aristoteles en Plato hadden het ook al over diamant. Vast staat in elk geval dat tot in de 18de eeuw alle diamanten daadwerkelijk uit India kwamen.

Antwerpen

is nu het wereldcentrum van de diamant, maar dat was niet altijd zo. In de 13de eeuw had Venetië het monopolie van de handel tussen Azië en Europa, en dus ook van de diamanthandel. Op het einde van de 15de eeuw werd Lissabon het handelscentrum, nadat Vasco da Gama in 1497 een verbindingsroute ontdekte tussen India en Europa via Kaap de Goede Hoop. Brugge werd toen al een concurrent van Venetië als diamantcentrum en verwierf faam met het slijpen van diamant. Het verhaal wil dat de Bruggeling Lodewijk van Bercken de basis heeft gelegd van het moderne diamantslijpen, met behulp van een slijpschijf bedekt met diamantpoeder.

De verzanding van het Zwin en de groeiende contacten tussen Lissabon en Antwerpen hadden echter tot gevolg dat de handel en de diamantnijverheid zich verplaatsten van Brugge naar de Scheldestad. Ook politieke, religieuze en sociale factoren droegen bij tot de bloei van Antwerpen als centrum van de diamanthandel. In de 16de eeuw verliep 40% van de wereldhandel via Antwerpen, en de diamant vertegenwoordigde daarin een niet onaanzienlijk aandeel. De politieke en religieuze vrijheid in Nederland zorgde er echter voor dat Amsterdam in de 17de eeuw beetje bij beetje de diamanthandel en -nijverheid naar zich toehaalde.

De ontdekking van de eerste diamant in Zuid-Afrika in 1866 deed het tij keren voor Antwerpen. De Vlaamse havenstad heroverde het monopolie in de diamantsector, dankzij de bevoorrechte relaties van Antwerpse burgers met wat later het roemruchte mijnkartel De Beers zou worden. Een toevloed van ruwe stenen uit Zuid-Afrika en de toenemende bedrijvigheid van De Beers op het vlak van prospectie en exploitatie plaatsten Antwerpen opnieuw op de wereldkaart van de diamant.

Het succes

van diamantstad Antwerpen steunt op een efficiënte infrastructuur, aldus de Hoge Raad voor Diamant (HRD) die de Antwerpse diamanthandel en -nijverheid officieel vertegenwoordigt. Anderzijds zijn de partners in Antwerpen zo talrijk dat de onderlinge wedijver bikkelhard is, met als gevolg zeer aantrekkelijke en concurrentiële prijzen voor de wereldhandel.

De Antwerpse diamantbeurzen zijn de uitgelezen plaatsen voor transacties, gestoeld op traditie en vertrouwen zonder formaliteiten. De steentjes worden gewoon in een papiertje gevouwen. Verkoper en potentiële koper onderzoeken de koopwaar en onderhandelen over de prijs; de zaak is beklonken wanneer beide partijen elkaar de hand schudden en “Mazal” zeggen, een Jiddische gelukwens.

De meeste diamanten die in Antwerpen behandeld worden, komen tegenwoordig uit Australië, Congo, Rusland, Botswana en Zuid-Afrika. Er bestaan niet minder dan 5000 geregistreerde categorieën van diamanten, stenen van onschatbare waarde die gevormd zijn door de natuur en bewerkt door de mens. De prijzen verschillen sterk naargelang van de kwaliteit.

Het certificaat van de HRD van Antwerpen, dat in voege is sinds 1976, heeft terzake een internationale reputatie verworven. Strikte anonimiteit staat borg voor een objectieve analyse: wie een steentje onderzoekt, weet niet wie de eigenaar ervan is. Er bestaan verschillende criteria voor de beoordeling, maar de belangrijkste zijn de vier C’s (in het Engels, de taal van de diamantwereld, waarin ook de certificaten worden opgesteld): Carat (gewicht), Clarity (zuiverheid), Colour (kleur) en Cut (slijpwerk).

Het gewicht

wordt bepaald met uiterst precieze instrumenten. (Ter informatie: goudkaraat en diamantkaraat hebben niets met elkaar te maken. Het eerste is het gehalte van zuiver goud in een legering, het tweede is een gewichtsmaat: 5 karaat = 1 gram).

De zuiverheid hangt af van de structurele eigenschappen van de steen en van zijn doorzichtigheid. De hoogste graad van zuiverheid noemt men “loupe clear”.

Meer dan 90% van de geslepen diamanten heeft een basiskleur die kan gaan van kleurloos “exceptional white” tot diepgeel “tinted colour”. Sommige zeldzame diamanten, waarvan de waarde pas sinds 20 à 30 jaar wordt erkend, hebben echter andere kleuren: oranje, bruin, roze, groen, blauw,…

Voor het slijpwerk worden meestal twee aspecten geëvalueerd: de graad van afwerking (afwijkingen in de symmetrie van slijpvorm en facetten) en de proporties (interne verhoudingen die de schittering van de steen bepalen). Er bestaan oneindig veel slijpvormen, met grote afwisseling in het formaat en het aantal facetten. De meest populaire zijn de ronde briljant, de peer, de ovaal, de marquise, het hart en de smaragd.

Het Antwerpse Diamantmuseum – in zijn soort het grootste ter wereld – biedt een levendige illustratie van alle menselijke bedrijvigheid rond deze edelsteen der edelstenen. De geschiedenis van de diamant, de ontginning, de handel, het slijpen: alle aspecten worden er uitvoerig belicht. Het museum ligt vlakbij de HRD, die trouwens beschikt over een uitstekende pr-afdeling waar iedereen terecht kan voor alle mogelijke informatie. De officiële organisatie van de Antwerpse diamantsector doet haar slogan alle eer aan: “Antwerp is a Diamond’s Best Friend”.

Hoge Raad voor Diamant: tel. (03) 222.05.11, fax (03) 222.07.24.

Diamantmuseum: Lange Herentalsestraat 31-33 in 2018 Antwerpen, tel. (03) 202.48.90.

SERGE VANMAERCKE