Als leiders lijden

In heel de wereld lijden de leiders. Nooit eerder verwachtten de mensen zo veel van hen. En nooit eerder werden ze zo teleurgesteld. Leiderschapsprofeet Manfred Kets de Vries probeert een remedie te geven.

In Athene bestormen woedende betogers het parlement, uit onmacht en onvrede met hun politieke leiders. In het Midden-Oosten probeert een moegetergde bevolking het juk van verlichte despoten van zich af te werpen. De Europese leiders proberen wanhopig de schuldencrisis in de hand te houden. In eigen land slaan we met verbazing en verstomming het failliet gade van een democratisch bestel.

Van indianen tot Drucker

Eén constante in dat alles: de leiders lijken het niet meer te weten, de mensen lijken het niet meer te snappen. Leiderschap staat wereldwijd ter discussie, en tegelijk was er nog nooit zo veel vraag naar echte leiders.

Beleven we een leiderschapscrisis? En zo ja, hoe lossen we die op? Misschien weet Manfred Kets de Vries wel raad. De Nederlander is professor in leiderschap aan de Insead business school in Fontainebleau en directeur van het Insead Global Leadership Center. De jongste jaren wierp hij zich op als dé leiderschapsprofeet.

Verrast is hij niet door de onmacht van de politici. Implosies van leiderschap zijn van alle tijden, alleen hebben we een slecht geheugen. Dat is ook de reden waarom we telkens opnieuw dezelfde fouten maken. Kets De Vries gebruikt graag een indiaanse spreuk: “Als je ontdekt dat je op een dood paard rijdt, kun je beter afstappen”. Te vaak blijven mensen op een dood paard zitten, in de hoop dat het toch nog goed komt. Zijn we dan echt niet in staat om te leren uit het verleden? “Ik hoop het, maar ben eerder cynisch. Ik stel vast dat de bankiers niks hebben geleerd van de financiële crisis. De bonussencultuur, de speculatie, het is terug van nooit weggeweest. En wat mij nog het meeste verbaast, is dat studenten bij voorkeur in die financiële sector willen gaan werken.”

De ideeën van de Amerikaan Peter Drucker zijn voor Manfred Kets de Vries de basis. Drucker vond dat management een liberale kunst is. Een kunst dus, die rekening houdt met de economie, maar ook met de geschiedenis, de sociale theorie, recht en de wetenschappen. Het gaat over mensen, hun waarden, hun groei en ontwikkeling, de sociale structuur en de gemeenschap.

Kan Kets de Vries dan een omschrijving van een goede leider geven? “Dat is heel moeilijk. Goed leiderschap hangt af van de context. En die is in het Westen helemaal anders dan aan de andere kant van de wereld. Dat heeft een impact op de waarden en hoe leiderschap wordt ingevuld.”

Mannen met plannen

“In tijden van angst en onzekerheid is de roep naar leiderschap groot, om de onzekere burgers richting te geven”, vervolgt Kets de Vries. “Dat is wat we nu in Europa meemaken. Maar ik zie ze niet, die leiders met een higher purpose. Met alle respect, maar Herman Van Rompuy is onzichtbaar, en al die andere leiders zijn inwisselbaar. Het is natuurlijk geen gemakkelijke klus om al die verschillende belangen te integreren. Maar waar is de ‘pride’, waar is de ‘passion’?

Politici weten nochtans maar al te goed welke maatregelen er moeten worden genomen. De ideeën zijn er. Dat ze niet in daden worden omgezet, wist de Luxemburgse premier Jean-Claude Juncker enkele jaren geleden al te verklaren: “We weten allemaal wat we moeten doen. Maar we weten niet hoe we herverkozen kunnen worden zodra we hebben gedaan wat moet gebeuren.” “Dat effent de weg voor populisten, die simplistische boodschappen verkopen”, weet Kets de Vries. “Uit angst voor de kiezers mikken de politici op de lagere instincten en creëren ze graag een vijandbeeld. Vlaming/Waal; arm/rijk; die tegenstellingen zijn uitingen van vijandbeelden. Gebrekkig leiderschap maakt dat die lagere instincten de bovenhand kunnen krijgen. Kijk naar de Ware Finnen, of de opkomst van Geert Wilders.”

Leiderschap wordt vandaag te veel geassocieerd met het verdedigen van de eigen belangen of de eigen identiteit. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel waarin sterk leiderschap wordt afgestraft, omdat het enkel oog heeft voor de korte termijn. Maar daardoor groeit net het ongenoegen bij de bevolking, omdat het ingaat tegen de belangen op lange termijn. En dus komt leiderschap almaar meer ter discussie.

“Ik geloof in distributed leadership“, zegt Kets de Vries. “Niemand kan dit alleen. De levenscyclus van leiders wordt steeds korter. Dat is tragisch, want zo kunnen ze weinig van betekenis doen. Het is ook gevaarlijk om af te hangen van één leider. Er is daarentegen wel nood aan een groep van leiders, die met een passioneel plan de massa vooruit kunnen stuwen.”

Waar vinden we die leiders, hoe herkennen we ze? “Het is een combinatie van temperament en ervaring. Stressbestendigheid, sociaal aanvoelen en assertiviteit helpen ook. Emotionele intelligentie en in staat zijn met cultuurverschillen om te gaan, zijn vandaag de belangrijkste aspecten van goed leiderschap.”

LIEVEN DESMET

“Er is nood aan een groep van leiders, die met een passioneel plan de massa vooruit kunnen stuwen” (Manfred Kets de Vries)