ALS DE FISCUS AANBELT

Er was veel commotie over de ‘huiszoekingen’ die de fiscus kan uitvoeren. Advocaten vinden dat een bedrijf soms het beste helemaal niet meewerkt bij een inval. Nog beter is het procedures uit te werken om te vermijden dat de fiscus iets kan vinden.

Plots staat de Bijzondere Belastinginspectie aan de receptie. Wat doe je dan het beste, de controleurs binnenlaten of niet? En mogen ze alle informatie uit een computer tappen? Philippe Renier, het hoofd van het Tax Controversy Department van het advocatenkantoor HVG, geeft zijn klanten een duidelijke raad. “Vermoed je dat er een fiscale inspectie op til is in je kantoor? Schakel dan je computer uit, trek de stekker uit het stopcontact en zet de stroom af. Sluit alle deuren en kasten. Laat de BBI zeker niet toe tot je computer. Lees als bedrijfsleider rustig je krant, tot je raadsman bij het onderzoek aanwezig is. Vraag de controleurs welke specifieke documenten ze wensen. Die mogen enkel worden getoond door een bestuurslid — nooit door een personeelslid — en dat het beste pas na overleg met de advocaat. Maak het de BBI dus niet te gemakkelijk, want dat kan je duur te staan komen.”

Recht van toegang

Francis Desterbeck, advocaat-generaal bij het hof van beroep van Gent en de auteur van een recent handboek over fiscaal strafrecht, reageert geprikkeld. “Wat die advocaat zegt, is truut in pakskes“, klinkt het. “De wet is duidelijk. De fiscus heeft het recht van toegang tot de bedrijfsruimten. De bedrijfsleiding is verplicht mee te werken.”

Desterbeck bestempelt de discussie over het bezoekrecht van de fiscus van de voorbije weken als een “storm in een glas water”. Na een arrest van zijn hof van beroep, dat toeliet dat de fiscus privégegevens uit een computer onderzocht, eiste minister van Justitie Annemie Turtelboom (Open Vld) een wetswijziging om die “willekeur” onmogelijk te maken.

Ook was er commotie over het feit dat de rechtbank van Antwerpen had toegelaten dat de fiscus privévertrekken had bezocht. Staatssecretaris voor Fraudebestrijding John Crombez (sp. a) reageerde prompt dat alles bij het oude moest blijven, waarop Unizo-topman Karel Van Eetvelt dan weer vroeg of hij ook in de onderbroeken van de politicus mocht komen snuffelen.

“Het arrest van Gent is de klassieke toepassing van de bestaande wetgeving”, stelt Desterbeck. “Tijdens de BBI-controle werden computerbestanden gekopieerd in de beroepslokalen van een vennootschap. Dat gebeurde dus niet in privévertrekken, waarvoor machtiging door de politierechter nodig is, zoals trouwens in Antwerpen het geval was. Bovendien heeft de zaakvoerder van de vennootschap zich vooraf en nadien schriftelijk akkoord verklaard met die actie. De privégegevens die op de computer van het bedrijf stonden, speelden geen rol in het fiscale dossier. De commotie is dus nergens voor nodig. De uitspraak van het hof is volledig in de lijn van het Europees Hof van de Rechten van de Mens.”

Na het schriftje, de USB-stick

Karel Anthonissen, de gewestdirecteur van de BBI in Gent, schetst de historische achtergrond van het visitatierecht van de fiscus. “De onbelemmerde toegang tot bedrijfsruimten is in 1822 ingevoerd door Willem I. Die gaat zelfs verder dan een huiszoeking, omdat een fiscale ambtenaar ook ‘s nachts een onderzoek kan doen als het bedrijf nog actief is, bijvoorbeeld in een café. Een beperking is dan weer dat hij geen zaken mag meenemen uit het bedrijf. Vroeger noteerden de fiscale ambtenaren vlijtig in hun schriftje wat er in de boekhouding stond. Later vroegen we of we een kopie van documenten mochten maken. Dat werd soms geweigerd, waarop het ministerie van Financiën zijn ambtenaren in 1998 een draagbaar kopieerapparaat ter beschikking stelde. Nu downloaden we de informatie gewoon op een USB-stick.”

Hij relativeert het belang van het bezoek aan privévertrekken na de machtiging van een politierechter. “Dat is deze eeuw amper vijftien keer gebeurd, en dan nog in principe uitsluitend voor kantoorruimten die zich in een woning bevinden. Wij hebben daar wel enkele keren een kluis laten openmaken, door de mensen zelf. Tussen de onderbroeken in de slaapkamer hebben we nog niet naar zwart geld gezocht. Karel Van Eetvelt brengt ons echter op ideeën. Misschien moeten we daar in de toekomst ook eens zoeken.”

Desterbeck interpreteert het visitatierecht vrij ruim: “De financiële administratie heeft het recht de boeken en de stukken te onderzoeken die zich in een bedrijf bevinden. Zo kan ze ook vaststellen welke activiteiten er worden uitgevoerd door welk personeel, en de goederen, productie- en vervoersmiddelen controleren. De wet zegt uitdrukkelijk dat de fiscus ook toegang heeft tot computerdata. De belastingplichtige moet zijn medewerking verlenen om — ik citeer — ‘de op informatiedragers geplaatste gegevens om te zetten in een leesbare en verstaanbare vorm’. Computerbestanden kopiëren en meenemen, is dus zonder meer mogelijk. De belastingplichtige moet dus ook zijn paswoord inbrengen.”

Onzekerheid na inval Optima

Volgens Michel Maus, hoogleraar strafrecht (UA en VUB), is er onduidelijkheid over de onderzoeksbevoegdheid van de fiscus. “Het hof van Antwerpen zegt dat een huiszoeking van de fiscus in de privévertrekken na toelating door de politierechter zonder meer mogelijk is. De Gentse rechtbank floot de fiscus nochtans terug, toen die een verregaande controle uitvoerde bij de vermogensadviseur Optima. Aan die onzekerheid moet een einde komen. Niet alleen omdat de burgers gepest dreigen te worden door al te nieuwsgierige ambtenaren, maar ook om te vermijden dat die met hun drieste optreden hun eigen fiscale onderzoeken ondermijnen.”

Anthonissen, die het onderzoek voerde in de zaak-Optima, wijst erop dat de rechtbank het bezoekrecht niet beperkte. “De rechter keerde zich niet tegen het principe van de mogelijkheid om die plaats te onderzoeken en de informatie van de computers te downloaden”, zegt hij. “Dus gingen we ook niet in beroep. Wel was er een probleem over de reikwijdte, maar daarover treed ik liever niet in detail.”

Desterbeck doet dat wel: “De fiscus krijgt bevoegdheden om de belastingtoestand van de belastingplichtige te onderzoeken. Daar is de zaak-Optima gestrand. Op basis van de wat onstuimige verklaring van de BBI-medewerker maakte de rechtbank op dat zijn werkelijke doel was de fiscale toestand van de klanten van Optima te onderzoeken. Daarom zijn die onderzoeksbevoegdheden niet toegekend, en werd het onderzoek nietig verklaard.”

Anthonissen verklaart dat hij er enkel op gewezen heeft dat de klanten misschien beter een beroep konden doen op de mogelijkheid hun fiscale zonden te regulariseren, zoals dat vorig jaar nog kon. “Heel wat van hen hebben dat ook gedaan, dus was het onderzoek geen slechte zaak voor de schatkist”, grinnikt hij.

Fishing expeditions

“De stommiteit van Anthonissen heeft dit onderzoek vakkundig om zeep geholpen”, aldus advocaat Renier. “We vrezen dat de fiscale ambtenaren zich door de recente rechtspraak gesteund voelen om agressief te werk te gaan.”

“De fiscus dreigt zijn visitatierecht te misbruiken om fishing expeditions te doen, lukraak onderzoeken uitvoeren om achter informatie te geraken”, vreest Maus.

“Dat is demagogie”, reageert Anthonissen. “Fishing expeditions zijn net mijn kernactiviteit. Het is mijn plicht op basis van publieke documenten en een onverwacht bezoek aan de bedrijfslokalen achter informatie te komen. De belastingplichtige heeft het recht te zwijgen. Maar hij moet wel meewerken. Vroeger konden we een slotenmaker vragen een deur open te maken. Nu kunnen we een IT-specialist inschakelen om een computer te ontsluiten. En we kunnen de politie inschakelen om te vermijden dat we worden tegengewerkt.”

Daar is advocaat Hubert Dubois het niet helemaal mee eens. In een bijdrage aan het Tijdschrift voor Fiscaal Recht verwees de advocaat van het kantoor Dubois, Verlinden, Wauman naar een antwoord van toenmalig minister van Financiën Didier Reynders (MR) in het parlement. Die zei in 2009 dat fiscale ambtenaren “niet de mogelijkheid hebben de belastingplichtige zijn verplichtingen manu militari te doen naleven”.

“Een kast die op slot zit, mag niet met geweld worden geopend”, schrijft Dubois. “Zelfs als de ambtenaar nog net gezien heeft dat een aanwezige het sleuteltje in zijn zak stak, heeft hij geen oplossing. De ambtenaar heeft geen recht tot fouillering.” Dat alles geldt trouwens ook voor een computer die achter slot en grendel zit.

Anthonissen: “De praktijk leert ons dat de mensen meestal meewerken aan onze onderzoeken.” En dat is niet slim, poneert ook Renier. “De fiscus valt niet zomaar ergens binnen. Hij is dus op zoek naar iets. Niemand kan worden verplicht worden zichzelf te beschuldigen. Als de fiscus je vraagt een document te overhandigen, een bestand of een kluis te openen, kun je dat weigeren.”

Zover gaat Maus niet: “De belastingplichtige moet de fiscus de informatie geven die hij gericht vraagt. Als hij dat niet doet, loopt hij het risico dat er een strafklacht volgt. Dat kan soms ergere gevolgen hebben dan een louter fiscaal dossier.”

Als er echt sprake is van fraude, zal de fiscus inderdaad het gerecht inschakelen, redeneert Renier. “Vanaf dat moment gelden totaal andere regels, die van het strafrecht en de rechten van de verdediging”, zegt hij. “Dan weet je als burger ook waar je staat en is het recht om te zwijgen en niet mee te werken zelfs absoluut. Een onafhankelijke onderzoeksrechter kan dan toestaan dat er onderzoeksdaden gebeuren die veel verder gaan dan het bezoekrecht van de fiscus. Dat laatste moet dan ook zeer strikt worden geïnterpreteerd.”

Dat is geen verstandige redenering, meent Desterbeck. “Wie weigert mee te werken met de fiscus, riskeert een boete en een ambtelijke aanslag.” “Wat is de maximale sanctie als je niet meewerkt?”, schampert Renier. “De astronomische boete van 1250 euro. Bovendien kan een ambtelijke aanslag met alle middelen worden bestreden. Met andere woorden: soms worden onze cliënten financieel veel harder getroffen als ze meewerken, dan wanneer ze dat niet doen. Weigeren spontaan mee te werken met de fiscus, is soms de beste strategie. Spijtig genoeg is dat te weinig bekend. Was Optima beter voorbereid geweest, dan had het dat fiscale onderzoek onmiddellijk in de kiem kunnen smoren.”

Ook advocaat Dubois wijst erop dat de sanctie vrij gering is als de belastingplichtige niet meewerkt. “De administratie kan wel aandringen, maar niet opdringen. Nu dat besef met steeds meer helderheid doordringt, moet de toekomstige doelmatigheid van het ‘actieve zoekrecht’ (van de fiscus, nvdr) worden gerelativeerd. Het succes van de BBI in enkele geruchtmakende zaken is gedoemd in dalende lijn te gaan.”

Draaiboek ‘fiscus valt binnen”

Heel wat advocatenkantoren werken voor hun cliënten een soort van draaiboek uit, dat moet worden nageleefd als de fiscus onverwachts binnenvalt. Renier: “Dat moeten alle medewerkers doornemen, om te vermijden dat ze toch gegevens van een computer laten downloaden of gevoelige informatie prijsgeven.”

Zijn advocatenkantoor HVG werkt daarvoor intens samen met E&Y, waarmee het een nauwe band heeft. “Niet alleen de bedrijfsadviseurs, maar ook de informatici worden ingeschakeld in de procedures voor het verweer tegen de fiscus”, zegt Renier. “Zo worden volgens de nieuwe procedures enkel medewerkers met een speciale badge nog in de IT-afdeling toegelaten. En als een bereidwillige medewerker de fiscale ambtenaar er toch binnenlaat, zal hij op een sterk beveiligde digitale muur stoten. Onze klanten hoeven niet meer mee te maken dat een BBI-inspecteur alle gegevens meeneemt op een simpele USB-stick en later de fiscale rekening op-stuurt.”

HANS BROCKMANS

“De belastingplichtige heeft het recht te zwijgen. Maar hij moet wel meewerken” KAREL ANTHONISSEN

“De fiscus dreigt zijn visitatierecht te misbruiken om fishing expeditions te doen” MICHEL MAUS