25 jaar na de Muur

We vieren deze maand de vijfentwintigste verjaardag van de val van de Berlijnse Muur. Dat is zonder concurrentie de belangrijkste gebeurtenis in de naoorlogse Europese geschiedenis. Met de val van de Muur verdween zowat de laatste fysieke herinnering aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Zowat alle belangrijke politieke, financiële en sociaaleconomische ontwikkelingen van de afgelopen 25 jaar zijn in meerdere of mindere mate terug te brengen tot wat die 9 november 1989 in gang werd gezet…

De huidige discussie over de ongelijkheid is er zo een. Inkomensongelijkheid, vermogensbelastingen en andere Piketty-mania zijn niet uit de actualiteit weg te denken. Veel te vaak en veel te makkelijk wordt de toegenomen ongelijkheid in het Westen voorgesteld als een monstercomplot van vrije markt, grootverdieners en neoliberalen die uit zijn op de verknechting van de kleine man. Die analyse slaat de bal volkomen mis.

Met de val van de Muur vielen ook handelsbelemmeringen en protectionistische maatregelen weg, waardoor arme landen plots toegang kregen tot het Westen, de rijkste afzetmarkt ter wereld. Honderden miljoenen mensen werden zo onrechtstreeks tewerkgesteld door rijke westerlingen en zagen hun levensstandaard op een ongeziene manier toenemen. Op die manier onttrokken zich de afgelopen drie decennia honderden miljoenen Chinezen aan een bijna middeleeuwse armoede. In 1990 leefden in Oost-Azië liefst 900 miljoen mensen onder de armoedegrens. Vandaag zijn er dat 160 miljoen. In het Bangladesh van het begin van de jaren negentig haalden per 1000 geboortes liefst 150 kinderen hun vijfde levensjaar niet. In België waren er dat op dat moment elf. Een verschil van 139 sterftes. Vandaag is dat verschil teruggevallen tot 38.

Dat is dus de erfenis van de val van de Muur: een spectaculaire herverdeling van kansen en rijkdom op planetaire schaal. Inkomens, rijkdom, levensverwachting, kindersterfte, onderwijs, alfabetisering… gaan in arme landen allemaal veel sneller de goede richting uit dan in het Westen. Meer vrijheid, meer vrije markten en meer globalisering hebben het leven van de allerarmsten sinds de val van de Muur spectaculair verbeterd.

De gevolgen voor het Westen waren niet eenduidig positief. De ontwikkelingslanden en de emerging markets waren grote winnaars van de globalisering. Wie waren dan de winnaars of verliezers in het Westen? De winnaars waren vooral de burgers of bedrijven met zogenaamd ‘schaalbare’ vaardigheden. Een grotere afzetmarkt maakt dat een schrijver, manager, softwareontwikkelaar, ontwerper, muzikant of manager vlot meer kan verdienen zonder dat hij of zij daar noodzakelijk meer werk voor moet verrichten. Zodra een schrijver een boek heeft geschreven, worden zijn verdiensten alleen nog bepaald door hoeveel boeken hij verkoopt, niet door hoeveel hij er dagelijks schrijft. Louis Vuitton, Apple, Microsoft of Coca-Cola — en hun aandeelhouders en CEO’s — verdienen veel meer dan dertig jaar geleden, eenvoudigweg dankzij een sterk groeiende middenklasse in voormalige ontwikkelingslanden. De westerse winnaars van de globalisering hebben schaalbare vaardigheden of een schaalbaar businessmodel. De westerse verliezers waren vooral lager geschoolde burgers met niet-schaalbare vaardigheden.

Of anders gezegd: dankzij de globalisering kunnen Madonna of JK Rowling een veelvoud verdienen van wat ze twee decennia geleden binnenhaalden. De muziek van Madonna of de boeken van Harry Potter zouden in het Westen van de jaren tachtig nooit de verkoopcijfers hebben kunnen halen die ze vandaag halen. Voor hen was de globalisering dan ook een zegen. Voor de westerse fabrieksarbeider die in de cd-drukkerij of de boekdrukkerij werkt, heeft de globalisering vooral onzekerheid gebracht. Een gemiddelde Chinees of Indiër is immers bereid hetzelfde werk te doen voor een fractie van de westerse kostprijs.

Dat is dan ook meteen de dubbele erfenis van de val van de Muur. De globalisering heeft gezorgd voor zowat de grootste wereldwijde herverdeling van opportuniteiten en rijkdom in de recente geschiedenis. Van rijk naar arm en van het Westen naar het Zuiden en het Oosten. Voor zowel de top als de onderkant van de wereldwijde inkomensverdeling was de globalisering een zegen. Het is echter vooral de westerse lagere (midden-)klasse die het gelag heeft betaald.

De auteur is hoofdeconoom bij BNP Paribas Fortis.

PETER DE KEYZER

Vooral de westerse lagere (midden-)klasse heeft het gelag van de globalisering betaald.