10 miljard kost Europa’s antwoord op Starlink van Elon Musk: te laat, met veel gekibbel, maar van groot strategisch belang

Europa lanceert het meest ambitieuze ruimteprogramma van het afgelopen decennium met een contract voor de bouw van een satellietnetwerk ter waarde van 10,6 miljard euro. Het project is een rechtstreeks antwoord op Starlink, het bedrijf van Elon Musk dat burgers, bedrijven en de Amerikaanse overheid voorziet van snelle internetverbindingen vanuit de ruimte.  

Iris², zoals het satellietsysteem zal heten, is het resultaat van een publiek-private samenwerking tussen de Europese Unie en Europese technologie- en ruimtevaartbedrijven. Vorige week werd bekend dat het project groen licht heeft gekregen en dat het prijskaartje 10,6 miljard euro bedraagt. Dat is veel meer dan de 6 miljard euro die oorspronkelijk was geraamd.

Iets meer dan 60 procent van het bedrag wordt publiek gefinancierd en de rest komt van het industriële consortium SpaceRise. Daarin nemen Europese mastodonten deel, zoals Airbus, Deutsche Telekom en de Spaanse satellietbouwer Hispasat. Samen moeten ze ervoor zorgen dat 290 Iris²-satellieten tegen 2030 de ruimte ingaan. Het internet dat door die satellieten tot stand komt in ons continent, dient als back-up voor overheidsdiensten in de Europese Unie, maar ook bedrijven en gezinnen zullen erop kunnen intekenen.

Maar komt dat dure project niet te laat? Stijn Ilsen, ruimtevaartingenieur voor de Vlaamse satellietbouwer Redwire Space, denkt van niet. “Starlink, het systeem van Elon Musk, heeft op dit moment inderdaad al duizenden satellieten in de lucht, maar dat is ook een project van vele jaren geweest. Daarnaast legt de Europese Commissie de nadruk bij Iris² op strategische autonomie en defensie. Dat blijkt uit de uitleg van Timo Pesonen, de directeur-generaal voor defensie, industrie en ruimtevaart.”

Is er in een wereld vol geopolitieke spanningen, waarin de Verenigde Staten kritischer kijken naar hun relatie met Europa, plaats voor dit project?

STIJN ILSEN. “Zeven jaar geleden werd het idee van Starlink weggelachen. Duizenden satellieten de ruimte insturen met herbruikbare raketten, en dat gefinancierd door die paar boeren die geen internetbereik hebben? Het klonk totaal onrealistisch. Dat was zo ongeveer de analyse die voortkwam uit gesprekken die we voerden met businessdevelopers, maar het was ook de visie van andere grote spelers in de ruimtevaart, zoals Boeing. Elon Musk, de oprichter van Starlink en SpaceX, zou zichzelf in de voet schieten.

“Spoel enkele jaren verder en de puzzelstukken van Starlink beginnen in elkaar te vallen. Niet alleen toont de gewone gebruiker steeds meer interesse, maar vooral voor gouvernementele organisaties is het de norm geworden in de Verenigde Staten. Starlink maakt deel uit van een miljardencontract van het Pentagon. Ik denk dat die instantie enkele jaren geleden nog niet had durven dromen dat een systeem voor internet vanuit de ruimte zou werken, laat staan dat een commercieel bedrijf het zou leveren.

“De bal is echt aan het rollen gegaan tijdens de oorlog in Oekraïne. Toen alle infrastructuur in dat land bedreigd werd, was er plots Starlink dat voor een snelle en veilige internetverbinding heeft gezorgd in het land. Het begon eigenlijk als een privé-initiatief van Elon Musk, waardoor het product nog meer aandacht kreeg. Dat was een geniale zet. Starlink heeft dus zijn strepen verdiend en daarom is het logisch dat ook Europa in actie schiet.”

Kunnen we Iris² vergelijken met Starlink? Zal het een volwaardig alternatief worden?

ILSEN. “Het is moeilijk om op basis van de vandaag bekende informatie een vergelijking te maken, maar het valt wel op dat de focus bij het Europese project in de eerste plaats ligt op het beschermen van kritieke infrastructuur voor overheden. Ik verwacht niet dat de Iris²-satellieten dezelfde bandbreedte zullen bieden als Starlink, maar dat hoeft ook niet voor die toepassing. Het gaat ook ‘maar’ om 290 satellieten, die alleen in Europa een netwerkverbinding aanbieden. Ik beklemtoon bewust het woordje ‘maar’, omdat dat aantal een peulenschil is vergeleken met de duizenden satellieten die SpaceX vandaag al in een baan om de aarde heeft gebracht. Anderzijds zou het lanceren van 290 satellieten enkele jaren geleden nog als een huzarenstuk zijn gezien.”

‘Ik vrees dat de discrepantie tussen de capaciteiten van SpaceX en onze ruimtevaart alleen maar groter wordt’

Stijn Ilsen, ruimtevaartingenieur

Mogen we dit dan het meest ambitieuze Europese ruimteproject van het afgelopen decennium noemen, zoals de Europese Commissie beweert? Kan dit in het rijtje staan van het Galileo-navigatiesysteem en Copernicus, ‘s werelds grootste ruimteobservatienetwerk?

ILSEN. “Je kunt daar inderdaad kanttekeningen bij plaatsen. Het prijskaartje is zeker indrukwekkend, maar het blijft natuurlijk een project dat pas jaren na Starlink gerealiseerd zal worden en ook op kleinere schaal. Het is dus geen ambitieus project op wereldschaal, maar het enorme bedrag van 10,6 miljard euro en de manier waarop het consortium van Europese technologie- en ruimtevaartbedrijven samenwerkt, is spectaculair naar Europese normen.”

Nochtans krijgt ook die samenwerking veel kritiek. Niet alleen is het kostenplaatje veel hoger uitgevallen, maar volgens critici is er een overwegend Franse stempel op het project gedrukt. Eutelsat, de Parijse aanbieder van communicatiediensten via satelliet, is de grootste investeerder uit de privésector, met een investering van 2 miljard euro. Daarnaast zijn ook het Franse Thales en Airbus nauw betrokken. Valt er iets te verdienen voor de Belgische ruimtevaartindustrie?

ILSEN. “Op dit moment is daar nog niet concreets over bekend, maar dat is ook normaal in deze fase. Veel ruimtevaart is in Europa in Frankrijk geconcentreerd, maar ik verwacht dat er ook veel zal worden uitbesteed aan kleine landen. De kans is heel groot dat Belgische bedrijven betrokken raken, want wij hebben een degelijke en bloeiende ruimtevaartindustrie.”

Is al bekend welke raket Europa zal gebruiken voor de satellietlanceringen?

ILSEN. “Een opsteker is dat Europa de Ariane-6-raket wil gebruiken. Dat is onze nieuwe en ook enige grote raket, en die belooft erg geschikt te zijn voor deze taak. Ik verwacht dat ze zo’n dertig à veertig satellieten per lancering kan vervoeren. Ariane-6 zal de komende jaren ook door Blue Origin, het ruimtebedrijf van Jeff Bezos, worden gebruikt om zijn concurrent voor Starlink in praktijk te brengen. Bezos heeft alle beschikbare capaciteit gekocht van geschikte raketten die niet van SpaceX zijn. Zo wordt de nodige ervaring opgebouwd voor Iris², ook al zal het tegelijk wel een druk schema worden voor de Europese ruimtevaart.

“De lanceringskosten van de Falcon 9 van SpaceX bedragen 60 miljoen dollar, wat ongeveer overeenkomt met de kostprijs van de Ariane-6. Maar in tegenstelling tot de Falcon 9 is het logistiek niet mogelijk elke week een Ariane-6-raket te lanceren. Ik vrees dat de discrepantie tussen de capaciteiten van SpaceX en onze ruimtevaart alleen maar groter wordt wanneer Starship volledig operationeel is. Dat is een raket die generaties voorloopt op de rest door zijn capaciteit en herbruikbaarheid.”

Tot slot, die andere wereldmacht China werkt ook aan aan Starlink-concurrent. Hoe verloopt het met dat project?

ILSEN. “Het voorbije weekend is de eerste Long March 5B-raket met satellieten opgestegen. China speelt op een ander niveau dan Europa, want het mikt op in totaal 13.000 satellieten. China staat ook al verder met de ontwikkeling van herbruikbare raketten in vergelijking met Europa. De capaciteit voor lanceringen is veel groter dan de onze.

“Zoals wel vaker heeft China een totaal andere aanpak dan de Europese. China zet in één klap een zestal bedrijven aan het werk, die sterk door de overheid worden gesteund. Onderling concurreren die bedrijven ook nog eens. Maar al bij al verloopt de ontwikkeling heel efficiënt. De Chinese ruimtevaart heeft nog niet het niveau van SpaceX, maar de tijd van kopiëren is ook al lang voorbij.”