ASML, de minst bekende gigant van Nederland

Met ASML uit Veldhoven heeft Nederland het waardevolste bedrijf in de techwereld op zijn grondgebied. Toch is het geen ronkende naam als Philips of Heineken, en zelfs politici moeten vaak worden gewezen op het mondiale belang van de ontwerper en bouwer van de meest complexe machines op aarde, waarmee de meest geavanceerde chips worden gemaakt.

Het leest bij momenten als een spannend boek, het verhaal dat Marc Hijink optekende over de opkomst van Advanced Semiconductor Materials Lithography, kortweg ASML. De economiejournalist van NRC volgt de wereld van computers, technologie en telecom al van net voor de eeuwwisseling op de voet. Toen corona de wereld even stillegde en reizen naar overzeese techbeurzen en andere evenementen onmogelijk werd, vroeg hij aan de leiding van ASML of hij een jaar lang achter de schermen kon meekijken. Toen nog niet met het idee om een boek te schrijven, wel om beter te begrijpen welke rol ASML speelt in de globale techwereld. Hijink kon in alle onafhankelijkheid zo een jaar achter de schermen meekijken.

Ooit werd ASML door een journalist van de BBC omschreven als ‘een nogal obscuur bedrijf’. Bij ASML lopen nog altijd medewerkers rond met die quote op hun T-shirt

“Ik volg ASML al vrij intensief sinds 2009, toen de chipsector het zwaar te verduren kreeg door de financiële crisis. Maar toch had ik het gevoel dat ik het bedrijf niet helemaal kon doorgronden. Daarom wilde ik graag eens wat langer rondkijken. Mijn eerste idee was te kijken hoe zij omgingen met corona, hoe zo’n bedrijf waar machines en mensen de wereld rondreizen, omgaat met een reisverbod. Maar 2021 werd ook het jaar van de chiptekorten, en het jaar waarin de veiligheidsmaatregelen werden aangescherpt als gevolg van de techoorlog tussen de Verenigde Staten en China. Qua onderwerp viel ik dus drie keer met mijn neus in de boter. Ik schreef er een eindejaarsverhaal over voor de krant, en toen klopten uitgevers aan met de vraag of er geen boek inzat”, vertelt Hijink.

Extreem ultraviolet licht

Dat was zeker het geval. ASML is het soort bedrijf waar op een gewone maandagochtend een contract van een paar miljard wordt ondertekend. Waar de belangrijkste beleidsmakers van de Europese Commissie de deur platlopen om advies te vragen voor de invulling van de nieuwe Europese Chips Act. Waar twee jaar lang bikkelhard onderhandeld wordt over een nieuw contract met de lenzenfabrikant Zeiss, een van de onmisbare toeleveranciers die mee het succes uitmaken van ASML, net als het Leuvense imec. Waar een Nederlandse staatssecretaris de bestuurskamer binnenwandelt met de vraag van het Pentagon om Mapper, een sectorgenoot uit Delft, over te nemen, zodat kostbare technologie niet in Chinese handen zou vallen. Waar ingenieurs de dienst uitmaken en technologische ontwikkeling vaak voorrang krijgt op economische zekerheid. De groei van ASML is te danken aan een duidelijke visie, veel lef om die visie te volgen, en ook wel hier en daar het geluk dat de concurrentie het liet afweten. Bovendien, zo onthult het boek, gaan achter de schermen van de hightechreus vaak de simpelste dingen grandioos mis, zoals de ingebruikname van een nieuw magazijn.

Het verhaal van ASML begon zoals veel dingen in Nederlands Brabant bij Philips, waar ingenieurs de technologie ontwikkelden om met vernieuwde lithografietechnieken steeds geavanceerder machines voor de productie van chips te maken. Wegens bezuinigingen bij Philips werd de technologie in een aparte vennootschap ondergebracht, waarin ook de techpionier Arthur del Prado investeerde. Een doorbraak kwam er toen ASML een techniek ontwikkelde met extreem ultraviolet licht, een methode waaraan ook Japanse en Amerikaanse bedrijven werkten, maar uiteindelijk op vastliepen. Daarmee worden chips steeds kleiner en sneller. Van alle geavanceerde chips in mobiele telefoons, computers, tablets, auto’s en andere elektronische apparatuur, wordt wereldwijd naar schatting 90 procent geproduceerd met machines van ASML.

Naïeve Nederlandse overheid

ASML had het lef door te werken op een technologie waar de Amerikaanse concurrenten geen toekomst in zagen. “Je kunt het zien als de wet van de remmende voorsprong”, zegt Hijink. “Intel was in die tijd de marktleider en had geen reden om al te veel risico’s te nemen. Daarom stond het ook niet te springen om chips voor de nieuwe iPhone te ontwikkelen, hoewel het dat aanbod heeft gekregen. Maar het ontbrak hen aan ondernemerszin. Die was er wel bij ASML, en dat klikte ook wonderwel samen met bedrijven als het Taiwanese TSMC en het Koreaanse Samsung, waar ASML een gelijkaardige spirit vond om nieuwe technieken te ontwikkelen.”

ASML ging de risico’s niet uit de weg. Machines die werden verkocht, stonden nog niet helemaal op punt en werden voortdurend bijgestuurd, en de machines op basis van extreem ultraviolet licht lieten, nadat de eerste exemplaren al waren verkocht, nog zeven jaar op zich wachten. “Ik denk dat je in bijna geen enkele andere tak machines kunt verkopen die niet helemaal af zijn. Alsof je een bus verkoopt waar een van de wielen soms afloopt en zegt: als dat gebeurt, komen we wel kijken wat het probleem is om dat te herstellen en te verfijnen. Dan heb je partners nodig die mee dat risico durven te nemen, en dat durfden de Aziaten.”

In Azië is ASML dan ook een bekende naam. “Toen ik er op reportage ging voor het boek, hoefde ik echt niemand uit te leggen wat ASML is en doet. Die mensen leven volop mee met de chipindustrie. Dat is in Nederland wel anders. Soms was ik verbaasd over hoe naïef de Nederlandse overheid eigenlijk is over de gigantische reikwijdte en het belang van de technologie die in onze achtertuin is ontwikkeld. Ooit werd ASML door een journalist van de BBC omschreven als ‘een nogal obscuur bedrijf’. Bij ASML lopen nog altijd medewerkers rond met die quote op hun T-shirt. Maar ondertussen zou er wel meer besef moeten zijn over het belang, zeker nu ASML in het midden van de technologieoorlog tussen de VS en China is terechtgekomen.”

Technologieoorlog

Hoewel de toekomst uiteraard niet valt te voorspellen, ziet Hijink geen rechtstreekse bedreiging voor de technologische voorsprong van ASML, dat ondertussen bezig is met de ontwikkeling van High NA, de volgende generatie extreem ultraviolet. Maar economisch ligt er wel gevaar op de loer, met handelsbeperkingen richting China die worden opgelegd door de Amerikaanse overheid. “Die technologieoorlog is een lastige, bijna morele discussie. Toch denk ik dat Europa daar een aparter standpunt moet kunnen innemen, en niet altijd zo makkelijk moet meegaan in dat Amerikaanse frame. De Fransen proberen dat in Europa wel aan te sturen. Zowel president Emmanuel Macron als Thierry Breton, de Europese commissaris voor de Interne Markt, heeft toenadering gezocht tot ASML. Zij zien heel duidelijk de strategische waarde van dit bedrijf. Met mijn boek hoop ik dat andere politici, met name in Nederland, dat ook gaan inzien.”

Lees ook: