Wat is er fout met het nieuwe Europese miljardenfonds?

Het nieuwe miljardenfonds van Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker, “European Fund for Strategic Investments” of EFSI, zou moeten dienen om investeringen te doen en zo de Europese economie terug aan te zwengelen. Het zou uiteindelijk tot 315 miljard euro moeten helpen injecteren in de Europese economie, maar doet heel wat vragen rijzen.

1. Is de financiële injectie wel 315 miljard euro? Moet het niet min 315 miljard euro zijn?

Het “Juncker-plan” voorziet dat 21 miljard euro wordt gebruikt als lokmiddel om investeerders te verleiden om 315 miljard euro uit te geven aan projecten allerhande. Belangrijke mogelijke investeerders gaven echter reeds te kennen dat het onrealistisch was om zo’n hoog bedrag aan investeringen te verwachten. De Italiaanse grootindustrieel Rodolfo De Benedetti noemde de 21 miljard zelfs openlijk “peanuts”. In de economie geldt bovendien: “There ain’t no such thing as a free lunch”. Als er uiteindelijk effectief 315 miljard investeringen gebeuren die er niet zouden zijn zonder die 21 miljard subsidie, spreken we van een “opportuniteitskost” van 315 miljard. Juncker wekte de toorn van Nobelprijswinnaars en Europarlementsleden omdat hij een paar miljard uit de EU-begroting voor wetenschapsbeleid naar EFSI verschoof, maar elke euro die uiteindelijk via EFSI wordt “geïnvesteerd” is een euro die elders niet langer wordt gebruikt.

2. Zien we eens te meer het privatiseren van de winsten en socialiseren van de verliezen?

Als het misgaat, zullen die 21 miljard aan publieke middelen dienen om “de eerste verliezen” op te vangen, volgens de Europese Commissie. Winsten gaan terug naar het EFSI-fonds, om ze vervolgens in andere projecten te injecteren. Zoals het Duits Christendemocratisch parlementslid Hans-Peter Friedrich het stelde, “wil de Europese Commissie garanties door de overheid voor investeringen die voor investeerders te riskant zijn, maar waarvoor de belastingbetalers in Duitsland en Europa niettemin mogen opdraaien.” Een nieuw rapport van de Europese Rekenkamer waarschuwt er nu bovendien voor dat die 21 miljard euro op dit moment zelfs nog niet de maximale grens is van het bedrag dat de burger mag ophoesten.

3. Als de overheid zich op de markt waagt, gaat het mis

Het hoeft geen betoog dat er van eerlijke concurrentie niet langer sprake is als de overheid bepaalde spelers op een markt bevoordeelt, wat door het EU-verdrag verboden is. Dat EFSI kan uitdraaien op illegale staatssteun werd trouwens ook toegegeven door Werner Hoyer, de voorzitter van de Europese Investeringsbank, die EFSI zal beheren.Juncker lijkt wel het warm water te willen uitvinden, want op dit moment geeft de Europese Unie al miljarden uit om de economie te stimuleren: 351,8 miljard euro via de Europese regionale fondsen tussen 2014 en 2020, om precies te zijn. Hoe loopt dat? Jaar naar jaar weigert de Europese Rekenkamer nu reeds om een positieve verklaring af te geven over hoe dat geld wordt besteed. Het moet gezegd. Binnen EFSI zal er een zogenaamde “Chinese muur” zijn tussen zij die investeringsbeslissingen nemen en de politieke vertegenwoordigers, maar het valt te betwijfelen hoe sterk die muur zal zijn. Al bij de start van EFSI waren er tal van politieke uitspraken over hoe het geld al dan niet zou moeten worden besteed. Oostenrijk bijvoorbeeld stelde reeds een veto tegen het financieren van nucleaire energie. Een verlanglijstje van 2000 projecten ter waarde van 1300 miljard euro werd door de lidstaten reeds ingediend. Reeds in het Oude Testament werd beschreven hoe het makkelijker is een hond voorbij een hotdogkraam te loodsen dan een politicus voorbij een berg geld.

4. Wat baten nog meer schuld of liquiditeit, wanneer er geen opportuniteiten om te investeren zijn?

“Europa heeft geen nood aan liquiditeit, maar integendeel aan goede projecten”, stelt zelfs het hoofd van KfW, de investeringsbank van de Duitse overheid. Toch is “meer schuld” net datgene wat EFSI beoogt. De Europese Investeringsbank zal de 21 miljard euro in eerste instantie gebruiken om meer dan 60 miljard euro te gaan lenen op de markten, wat dan gebruikt zal worden als “buffer” om verliezen van investeerders op te vangen. Bovendien bekritiseert de Europese Rekenkamer terecht dat co-investeringen via EFSI door lidstaten in bepaalde gevallen niet zullen meetellen om te besluiten of een regering al dan niet de Europese begrotingsregels respecteert.Zuid-Europa wordt geplaagd door een hopeloos overgewaardeerde munt, ondanks de inspanningen van Spanje, Portugal en zelfs Griekenland. Bovendien zijn de banken er – niet enkel daar trouwens – ondergekapitaliseerd en zijn de publieke en private schuldniveau’s te hoog. Wie zou investeren in een land met een te dure wisselkoers en hopeloos starre arbeidsreglementering? Nog wat meer subsidies zijn dus niet het antwoord.

5. Is de Europese Investeringsbank, die EFSI beheert, geen schimmige organisatie?

Of de Europese Investeringsbank (EIB) het vertrouwen waard is over de miljarden die het via EFSI zal beheren, kunnen we eigenlijk niet weten. De instelling kwam als voorlaatste uit de bus in een onderzoek dat 17 internationale organisaties rangschikte op basis van transparantie, waarbij één van de problemen was dat niet bekend werd gemaakt waar investeringen naar toe gingen. Ook de Europese Ombudsman tikte de EIB reeds op de vingers hierover.Ook de Europese Rekenkamer gaf reeds stevige kritiek op de instelling. Het stelde verleden jaar dat maar liefst de helft van de fondsen die de EIB buiten Europa financierde eigenlijk geen subsidies nodig hadden. Eveneens bekritiseerden de Europese rekenmeesters de tendens om bestaande fondsen op kunstmatige wijze te vergroten via “blending” of “leveraging”, waarbij geld niet worden uitgegeven, maar gebruikt als buffer of garantie, en het risico op verliezen dus vergroot. Volgens de Rekenkamer blijven door die techniek middelen hangen bij de Europese Investeringsbank en worden projecten gefinancierd die sowieso al financiering zouden genieten. Deze techniek die populair is bij het financieren van projecten buiten Europa wordt nu dus ook aangewend voor pogingen om de economie aan te zwengelen binnen de EU.

Wat moet er dan wel gebeuren?

Men kan er niet omheen dat de overheidsschulden in ons continent veel te hoog zijn en nog 25 procent zijn toegenomen sinds de financiële crisis in 2008. De Euro heeft bovendien onmiskenbaar als een ware schuldenmachine gewerkt. Zonder de eenheidsmunt zouden landen die nu in de problemen zitten veel eerder in de problemen zijn gekomen en veel minder extra schulden hebben kunnen opbouwen. Bovendien stimuleert het goedkoop geldbeleid van de ECB landen om niet over te gaan tot noodzakelijke hervormingen en schuldafbouw. De boodschap is dus besparen, schuldafbouw, herstructurering van de ondergekapitaliseerde bankensector, belastingverlaging, een stabieler kader voor investeringen in energie, het openen van het Europees dienstenverkeer, en last but not least, een fundamentele herdenking van de muntunie en wie daar nu eigenlijk best deel van uitmaakt. Dat laatste is natuurlijk heiligschennis voor Juncker & co. Zij verkiezen om te leven volgens het devies: “When in trouble, double”. Ze verkiezen om met een zoveelste rondje schuldcreatie het probleem van overmatige overheidsuitgaven aan te pakken.

Pieter Cleppe vertegenwoordigt de onafhankelijke denktank Open Europe in Brussel.www.openeurope.org.uk