‘Wacht niet met een voorzorgvolmacht tot het te laat is’

Met een voorzorgvolmacht bepaalt u wie uw belangen zal waarnemen in het geval u feitelijk wilsonbekwaam wordt. Veel mensen denken onterecht dat dit vooral zinvol is voor oudere mensen. Erevrederechter en auteur Jan Nolf legt uit welke valkuilen u moet vermijden bij het opstellen van zo’n voorzorgvolmacht.

Met een voorzorgvolmacht bepaalt u wie uw belangen zal waarnemen in het geval u feitelijk wilsonbekwaam wordt. Feitelijke wilsonbekwaamheid verwijst naar situaties waarin u niet langer behoorlijk voor uzelf kunt instaan of gegronde beslissingen kunt nemen. Meestal wordt dat overigens vastgesteld door familie, vrienden of andere mensen uit de omgeving.

Gewone volmachten vervallen in zo’n situatie meteen, ten voordele van de voorzorgvolmacht. De houders van die ‘gewone volmachten’ mogen die dan ook niet meer gebruiken, zelfs als de feitelijke wilsonbekwaamheid van de volmachtgever nog niet door een gerechtelijke uitspraak vastgesteld werd.

Volgens cijfers van Minister van Justitie Koen Geens hebben sinds 1 september 2014 al meer dan 100.000 Belgen zo’n voorzorgvolmacht onderschreven. Naar alle verwachting zal dat aantal nog toenemen, want sinds maart 2018 zijn de mogelijkheden nog beter geregeld.

Terwijl vroeger enkel een voorzorgvolmacht bestond voor financiële belangen, zoals het beheer van kapitaal en onroerend goed, breidde de wet van 21 december 2018 dat uitdrukkelijk uit tot ook niet-materiële afspraken, denk maar aan wensen van de volmachtgever omtrent verblijf, verzorging en welzijn. Dat wordt ook wel een Advance Care Planning en Living Will genoemd en kan zeer breed en ver gaan, tot en met afspraken over huisdieren en een begrafenis.

Het grote voordeel van de voorzorgvolmacht, ook wel buitengerechtelijke bescherming genoemd, is dat u anticipeert op en de regie neemt over het moment waarop u wilsonbekwaam wordt. Doet u dat niet, dan valt u onder het systeem van de bewindvoering (of gerechtelijke bescherming). In dat geval stelt een vrederechter een bewindvoerder aan om in uw plaats beslissingen te nemen over financiële, maar sinds 2014 ook persoonlijke kwesties, zoals de verblijfkeuze. Die bewindvoerder kan een familielid of vriend zijn, maar ook een advocaat.

Een klacht die dikwijls terugkeert bij het meldpunt Bewindvoering, betreft de aanstelling van een advocaat, omdat dat zou leiden tot meer afstandelijkheid, hogere kosten en conflicten met (de familie van) de beschermde persoon. Met een voorzorgvolmacht loopt u die risico’s niet.

Het wetgevende duwtje in de rug van de voorzorgvolmacht, waarbij nu ook niet-materiële belangen aan bod komen, is dus een goede zaak: hoe meer essentiële zaken u vooraf regelt, hoe groter de geruststelling voor uzelf en uw dierbaren. Toch betekent dat niet dat alle risico’s verdwijnen.

De wet voorziet namelijk niet in een standaardcontract. De voorzorgvolmacht moet u als het ware zelf uitvinden of door een notaris laten uitschrijven. Omdat de notaris de wilsgeschiktheid van de voorzorgvolmachtgever bevestigt op het moment van de akte, vormt die laatste optie een grotere waarborg tegen betwistingen. Een notariële voorzorgvolmacht biedt ook meer mogelijkheden in verband met onroerend goed en schenkingen.

Of u de volmacht nu zelf opstelt of een beroep doet op een notaris, de valkuilen blijven dezelfde en wanneer ze pas worden ontdekt na de wilsonbekwaamheid, kan de voorzorgvolmacht de prullenmand in. Laat ons daarom de belangrijkste aandachtspunten op een rijtje zetten.

Stel het opmaken en registreren van uw voorzorgvolmacht niet uit

Een voorzorgvolmacht is niet enkel interessant voor senioren. Ongevallen kunnen overal gebeuren: in het verkeer, tijdens het uitoefenen van een beroep of bij het sporten. Stel dat u als gevolg van een ongeval in coma ligt en dus tijdelijk wilsonbekwaam bent: kunnen terugvallen op een voorzorgvolmachthouder voor administratie, vermogensbeheer en patiëntenrechten voorkomt dan veel onduidelijkheid en misschien zelfs conflicten in uw omgeving.

In tegenstelling tot een testament, moet een voorzorgvolmacht geregistreerd worden om van kracht te zijn. Hebt u de voorzorgvolmacht zelf geschreven, dan gebeurt de registratie bij het vredegerecht van uw woonplaats – niet bij de diensten van de registratie van FOD Financiën. Dat kost 18,50 euro.

Als u die voorzorgvolmacht bij de notaris hebt laten opmaken, moet de notaris ook voor de registratie zorgen. Een notariële voorzorgvolmacht is veel duurder en kost doorgaans tussen 400 en 600 euro.

Stel meerdere personen als voorzorgvolmachthouders aan

Stel bij voorkeur meerdere mensen aan als voorzorgvolmachthouder, bijvoorbeeld uw partner en kinderen of verschillende personen uit uw vriendenkring. Hanteer wel een duidelijke volgorde: eerst uw partner, dan uw kinderen,… Als u het bij één volmachthouder houdt en die wordt zelf feitelijk wilsonbekwaam of overlijdt, dan moet alsnog worden overgestapt op het alternatief van de bewindvoering.

Wie meerdere personen aanwijst, maar geen rangorde vermeldt, doet er het best aan hen te laten beslissen bij unanimiteit en niet bij meerderheid. Door unanimiteit op te leggen aan bijvoorbeeld uw kinderen geeft u het signaal dat u wilt dat ze samen tot oplossingen komen. De optie van beslissen bij meerderheid leidt ook al te vaak tot een benadeelde partij die zich dan via de zogenaamde alarmbelprocedure tot de vrederechter zal wenden. Dat resulteert dan dikwijls tot bewindvoering door een advocaat en het einde van de voorzorgvolmacht.

Vermijd de tussenkomst van de vrederechter

De buitengerechtelijke bescherming die de geregistreerde voorzorgvolmacht biedt, treedt in het geval van wilsonbekwaamheid vanzelf in werking. De voorwaarden zijn enkel die die u als volmachtgever zélf inbouwt. Om misbruik te voorkomen, kan dat zinvol zijn. Zo kunt u bijvoorbeeld bepalen dat de voorzorgvolmachthouder over (een) geneeskundige attest(en) moet beschikken waaruit blijkt dat de voorzorgvolmachtgever wilsongeschikt is geworden.

De tussenkomst van een vrederechter of het doorlopen van een procedure zijn dus niet vereist en het is af te raden zo’n praktische beslommeringen op te nemen in de volmacht.

Als voorzorgvolmachtdrager doet u het best enkel een beroep op een vrederechter als problemen opduiken bij de effectieve uitvoering van uw opdracht. Die tussenkomst, de dienstbelprocedure, kan ertoe leiden dat de vrederechter de uitvoering van de volmacht beveelt, maar ook dat hij alsnog overschakelt bewindvoering.

Overweeg onmiddellijke inwerkingtreding

U kunt ervoor kiezen een voorzorgvolmacht van kracht te laten worden nog voor u feitelijk wilsonbekwaam wordt. Op die manier kunnen uw voorzorgvolmachtdragers u bijstaan bij het ‘gewone’ beheer van uw financiën en onroerend goed. Als u graag delegeert, terwijl u nog wilsbekwaam bent én indien het vertrouwen en de verstandhouding tussen de betrokken partijen goed zit, is dat handig: u vermijdt dat u voor elke opdracht aparte volmachten moet geven. Bovendien kunt u het tijdstip nog steeds wijzigen, mits een nieuwe registratie.

Gebruik een voorzorgvolmacht in het kader van vermogensplanning

U kunt in de voorzorgvolmacht een bevoegdheid opnemen voor specifieke schenkingen als vorm van vermogensplanning. Dat is wel enkel mogelijk als u de voorzorgvolmacht door een notaris laat opmaken.

Met die bevoegdheid kunnen uw kinderen bijvoorbeeld vooraf door u aangewezen delen van uw vermogen wegschenken aan hun eigen kinderen. Zo organiseert u de mogelijkheid van een ‘erfenissprong’ nog tijdens uw wilsonbekwaamheid. Die methode bespaart successierechten en helpt uw (klein-)kinderen meteen vooruit terwijl u nog leeft, maar bijvoorbeeld door dementie en verblijf in een rusthuis uw huis of buitenverblijf niet meer gebruikt.

Maak gebruik van een vertrouwenspersoon

Een vertrouwenspersoon – een vriend of kennis – kan indien nodig vanuit een neutrale positie adviseren en bemiddelen bij conflicten. Op die manier is er toch een vorm van toezicht, en vermijdt u dat al te snel wordt teruggegrepen naar een officiële tussenkomst van een vrederechter of professionele bewindvoering door een advocaat.

Controleer uw voorzorgvolmacht altijd op bugs

Regelmatig duiken in voorzorgvolmachten clausules op waarin de inwerkingtreding afhankelijk wordt gesteld van een ‘wilsonbekwaamheid voorzien in (de lijst van) ‘art. 492/5 BW.’ Als u dat artikel uit het Burgerlijk Wetboek in uw voorzorgvolmacht terugvindt, bevat uw document een dodelijke bug: de wet van 21 december 2018 heeft dat artikel immers afgeschaft. Meer zelfs, het bewuste artikel is nooit in werking getreden: de lijst van medische aandoeningen die erin aangekondigd werd, is nooit opgesteld.

Met andere woorden, indien de inwerkingtreding van uw voorzorgvolmacht daaraan werd verbonden, moet worden voldaan aan een onmogelijke voorwaarde. Herstel die fout, die overigens ook regelmatig verschijnt bij door notarissen opgemaakte aktes, zo snel mogelijk.

Koppel de voorzorgvolmacht in hetzelfde document aan een voorkeurverklaring bij bewindvoering

U kunt nooit helemaal uitsluiten dat een rechter uw voorzorgvolmacht later (tijdens uw wilsonbekwaamheid) opzijschuift. Daar kunnen overigens ook goede reden voor bestaan, die beoordeeld worden in het kader van een eventuele alarmbelprocedure. Daarom bouwt u in dezelfde notariële akte van voorzorgverklaring dus het best ook een clausule in waarin u aangeeft wie u als eventuele bewindvoerder verkiest, mocht het dan toch tot een gerechtelijke bescherming komen. De rechter kan daar dan slechts specifiek gemotiveerd van afwijken.

Opgelet, ook die mogelijkheid hebt u enkel als u de voorzorgvolmacht laat opmaken door de notaris.