Waarom de Zwitserse bankiers lijden onder de teloorgang van het bankgeheim

De Zwitserse banksector zit in zwaar weer. Elk jaar verdwijnen vijf tot tien banken. De teloorgang van het bankgeheim weegt zwaar, terwijl Europa de poorten dicht houdt.

De Zwitserse banken willen ‘op kop blijven’. Het was het motto van de jaarvergadering van de Zwitserse bankiersvereniging SBV op 14 september in Zürich. Het is een alarmsignaal. De sector met ruim 100.000 werknemers, die jaarlijks ruim 2 miljard euro ondernemingsbelasting afdraagt, ziet zijn internationale concurrentiepositie verslechteren. SBV-voorzitter Herbert Scheidt protesteert tegen de excessieve regelgeving die de Zwitserse toezichthouder de banken oplegt en wil markttoegang in de Europese Unie.

“Voordat Zwitserland verdere gesprekken aangaat over nieuwe betalingen aan de Europese Unie, moeten markttoegang en de gelijkwaardigheid van de Zwitserse financiële regelgeving gegarandeerd zijn”, zegt Scheidt strijdlustig. Hij wil er alles aan doen om het vermogensbeheer, Zwitserlands kernactiviteit, overeind te houden. Daarvoor is de Europese markt onmisbaar.

Niet lang marktleider meer

Hoewel banken als UBS, Credit Suisse en Julius Bär succesvol zijn in Azië, blijven de onderlinge relaties met de EU-landen van belang. Onder druk van de OESO moest Zwitserland zijn bankgeheim opgeven. Met de automatische uitwisseling van fiscale informatie voldoet het land nu aan de internationale eisen. Sinds dit jaar worden tegoeden op Zwitserse banken automatisch aan de fiscus van het thuisland van de klanten gemeld. Maar het opheffen van het bankgeheim heeft niet het door de Zwitsers gehoopte effect gehad. De EU-landen houden hun markten voor Zwitserse bankiers stevig dicht.

Intussen voelt de sector de uittocht van internationale klanten. Het buitenlandse vermogen bij Zwitserse banken zakte in tien jaar met 10 procent. Het aantal banken in Zwitserland is in twintig jaar gehalveerd. Vijf tot tien verdwijnen er jaarlijks, vooral de kleinere banken die hun verdienmodel nog steeds richten op vermogensbeheer.

Van de ruim honderd banken actief in vermogensbeheer lijdt naar schatting 30 procent verlies. Zwitserland blijft met een kwart van het wereldvermogen de marktleider in het vermogensbeheer. Maar lang kan dat niet meer duren. Singapore en Hongkong komen snel dichterbij. Met hun veel hogere groeicijfers zullen ze in 2022 Zwitserland inhalen.

Roomser dan de paus

De gram van de bankiers richt zich niet alleen op de EU, maar ook op de nationale toezichthouder op de financiële markten, de FINMA. Die is volgens de SBV roomser dan de paus. De Zwitserse wetgever heeft de internationale eisen strenger omgezet dan nodig is. Zo is volgens de SBV de kapitaalbuffer die de Zwitserse banken moeten aanhouden, systematisch veel hoger dan bij de buitenlandse concurrentie. Systeembanken zoals UBS en Credit Suisse moeten aan de eisen van Basel III voldoen en daarbovenop een TBTF-toeslag (Too Big To Fail) betalen. De verplichte kapitaalratio voor die banken moet eind 2019 gestegen zijn van 19 tot 28,6 procent.

Bovendien wordt het strenge regelwerk van de Zwitserse toezichthouder niet erkend door de EU. Scheidt: “De regulering die Zwitserland ingevoerd heeft, moet als gelijkwaardig worden beschouwd. Als je kijkt naar de manier waarop regelgeving in EU-landen als Griekenland, Spanje of Italië ontstaat en nageleefd wordt, dan kunnen wij met recht zeggen dat onze regulering daar niet voor onderdoet.”

De SBV-voorzitter, die ook directeur is van de bank Vontobel, is duidelijk geïrriteerd door de blokkades die de EU opwerpt. Mifid II, een pakket nieuwe Europese regels voor de financiële sector, beperkt de toegang tot de Europese markt nog meer. Zwitserse bankiers mogen vanaf begin volgend jaar niet langer actief nieuwe klanten werven in EU-landen. Elk initiatief moet uitgaan van de klant. De vraag is bijvoorbeeld of fondsen die Zwitserse banken in de EU hebben belegd, nog wel vanuit Zwitserland gemanaged mogen worden. Het maakt een actief portfoliobeheer door een Zwitserse bankier in de EU vrijwel onmogelijk. Een nieuw bilateraal verdrag met de EU is dringend nodig.

Maar in de onderhandelingen daarover in Brussel zit weinig schot. Om de druk op de ketel te houden, moet de Zwitserse regering volgens de SBV de 100 miljoen euro bevriezen die ze jaarlijks aan de nieuwe EU-landen geeft. Voor de komende tien jaar zou opnieuw een miljard naar de nieuwe lidstaten gaan, een regeringsbesluit dat het Zwitserse parlement nog moet goedkeuren. Scheidt: “We zijn al heel lang met de EU in gesprek. En de regering heeft die subsidie aan de EU ook al afhankelijk gemaakt van de vorderingen in andere dossiers. Dus die koppeling is niet nieuw. Wij willen dat ons dossier boven op de stapel ligt in Brussel.”

Brexit

Is de druk op markttoegang voor Zwitserse banken groot genoeg? Het lijkt een kwestie van tijd voordat andere kleine vermogensbeheerbanken omvallen. Scheidt: “In hoeverre we ons belang in Brussel kunnen doorzetten hangt van vele factoren af. Maar of we op tijd zijn, en alle banken die moeilijkheden hebben dan weer duurzaam winst maken, kan ik moeilijk inschatten.”

Het lijkt niet waarschijnlijk dat een nieuw bilateraal verdrag met de Zwitsers er komt voordat de Britten zijn uitgetreden. Gevraagd naar de betekenis van de brexit voor het financieel centrum Zwitserland toont Scheidt zich terughoudend: “De brexit is een heel ander proces. We letten er scherp op dat niet alles op een hoop gegooid wordt. Wij willen er niet onder lijden dat het Verenigd Koninkrijk na de brexit als derde land naast de EU bestaat. Zwitserland heeft langlopende bilaterale verdragen met Brussel. Zwitserland is niet zomaar een derde land, het is een deel van het Europese continent, zeer nauw verweven met de EU-staten. Onze relatie is al jaren verankerd in een bilateraal associatieverdrag. We mengen ons niet in de discussie tussen Londen en de EU.”

Zonder grenzen

Het mag voor de bankiers een schrale troost zijn dat binnen de Zwitserse landsgrenzen de vertrouwensband tussen de bankier en de klant nog bestaat. Er kan binnenkort zelfs per referendum over gestemd worden of de wet op het bankgeheim wordt opgenomen in de Zwitserse grondwet. De Zwitserse volksvertegenwoordiging, de Nationalrat, stemde ervoor; de regering wees het voorstel af. Het volk kan er zich waarschijnlijk in 2018 over uitspreken.

Intussen is er internationaal een digitale revolutie gaande, waardoor het bankverkeer geen landsgrenzen meer kent. Virtuele geldstromen gaan zelfs volledig buiten de banken om. Voert de SBV een achterhoedegevecht? “We begrijpen heel goed hoe dramatisch de omslag is die we meemaken. En welke enorme uitdagingen nog op ons afkomen”, geeft Scheidt toe. “Aan de andere kant kunnen we ook trots zijn op wat is bereikt. Als u tien jaar geleden had gezegd dat er geen bankgeheim voor buitenlanders meer zou zijn en dat we de kapitaalratio’s van onze banken met een factor drie en onze leverage ratio’s met een factor vier zouden moeten verhogen, dan hadden de meesten dat voor onmogelijk gehouden. En toch is dat precies wat we hebben gedaan.”

Lees ook: ‘Er bestaat in België helemaal geen bankgeheim’